Disfaji yani yutma bozukluğu yiyeceğin ağızdan alınıp mideye ulaşana kadar olan aşamalarda meydana gelen bir sorunlar sonucunda ortaya çıkan sorunların genel adıdır. Disfaji tüm yaş gruplarında ortaya çıkabilen yapısal ve fizyolojik anormalliklerden kaynaklanan bir durumdur. Yutma bozukluğu yutmanın üç temel aşamasında gerçekleşir. Oral faz, farengeal faz ve özefageal faz. Bu fazların her birinde gerçekleşen sorunlar oral disfaji, farengeal disfaji, özefageal disfaji olarak adlandırılır.
Oral Disfaji: Yiyeceğin ağza alınması, ağız içinde bolus haline getirilmesi ve farenkse doğru ilerletilmesinde görülen sorunlardır. Yutmanın oral fazı istemli olarak gerçekleşir. Bu fazda meydana gelen yutma bozuklukları genel olarak nöroljik bozukluklar, azalan salya kontrolü, ağız içinde ağrılı bir lezyon ya da kanserden kaynaklanan oral cerrahi sonrasında görülebilir. Demanslı bireylere de oral farkındalık azaldığından oral disfaji ortaya çıkabilir.
Farengeal Disfaji: Ferangeal fazda yiyecek farenkse geldikten sonra yumuşak damak kalkarak nazofarenksi kapatır böylece yiyecekler burun boşluğuna kaçmaz, gırtlak öne ve yukarı doğru hareket eder bu da yiyeceğin soluk borusu ve akciğerlerine kaçışını önler. Bütün bu senkronizasyon çok kısa sürede gerçekleşir ve bu muhteşem düzeneğin herhangi bir yerinde meydana gelen bir aksaklıkta farengeal disfaji görülür. Farenngal disfaji; inme, kafa travmaları, spinal kord yaralanmaları, Myestania Gravis, Alzheimer, ALS, Parkinson, Multiple Sklerozis, baş ve boyun kanserleri, entübasyon ve trakesotomi gibi durumlarda görülebilir.
Özefageal Disfaji: Yiyeceğin ve içeceğin farenksten özefagusa geçerek mideye ulaşana kadar olan süredir. Bu aşamada bireyler gerçekte özefagusta olan bir sorunu gırtlakta gibi tanımlayabilirler. Özefageal fazda iki temel sorun vardır. İlki mide açıklığının dar olması. Böyle bir durumda ilk semptom katı yiyecekler ile alınır. Diyet değişikliği bireyi rahatlatabilir. İkinci sorun özefagusta olan peristaltik hareketlerin olmaması ya da sınırlı oluşu. Özefageal disfaji; Reflü, Özefageal Dismotiliy, Özefageal spazm, Özefagus yaralanmaları, Zenker diverticulum, Krikofareangeal Fonksiyon Bozukluklarında görülebilir.
Disfaji semptomları;
Yemek sırasında ve yemekten hemen sonra öksürme
Sıklıkla yutma sırasındaki zamanlama sorunundan kaynaklanan boğulma riski
Bireylerin yiyeceği boğazda kalıyormuş gibi hissettiklerini tanımlaması
Yutma sırasında ağrı hissetmeleri
Kişilerin boğazlarında bir yumru varmış gibi hisssetmelerini söylemesi
Sürekli olarak akciğer enfeksiyonu geçirmek
Yemek yeme ya da içme sırasında veya hemen ardından “ıslak” ses
Yutma için daha fazla güç ya da zaman harcanması
Yetersiz beslenmeden kaynaklanan dolayı kilo kaybı ve dehidratasyon (susuz kalma)
- Yiyeceğin ağızdan taşması
- Lokmanın ağızda tutulmasında sorun
- Dil hareketlerinin azalması
- Dil kökünde ve gırtlakta yiyecek kalması
- Yiyeceğin yutma olmaksızın arkaya doğru akması
- Gecikmiş yutma
- Oral yetersizlik
- Yiyeceğin buruna kaçması
- Yiyeceklerin belli bir yerde birikmesi
- Kalıntı
- Çok fazla ama yetersiz yutma
- Yiyeceklerin soluk borusuna doğru yönelerek ses tellerinin üzerinde kalması
- Yiyeceklerin soluk borusuna yönelerek akciğerlere yönelmesi
- Gırtlaktaki kasılmanın yetersiz oluşu
- Reflü
- Yemek borusunun açıklığının azalması ve zamanlama sorunu
- Disfajiden Kaynaklanan Fonksiyon Bozuklukları
- Oral ıslaklığın azalması
- Dil kökünün geri hareketinin azalması
- Velofarengeal kapalılığın azalması
- Hyolarengeal hareketin azalması
- Havayolu kapalılığın artması
- Farengeal kasılmanın azalması
- Özefageal motilitinin artması
- Üst özefeal sfinkterin açıklığının azalması (CP disfonksiyon)
- Disfaji Nedenleri;
- Oral Farengeal Karsinomlar
- Retro ve parafarengeal abseler
- Troid hipertrofileri
- Larenks karsinomları
- Orafarenks enflamatuar hastalıkları
- Servikal osteofitler
- Özefagus patolojileri tümör vb.
- Orofarengeal rezeksiyon
- Farengeal poş ve divertiküller
- Hipofarenks karsinomları
- Larenjektomiler
- Larenksin inflamatur hastalıkları
- Dudak ve damak yarıkları
- Nörojenik Kökenli Yutma Güçlükleri
- Beyin Kanaması sendromları
- Baş ve boyun tümörleri
- Baş ve boyun zedelenmeleri
- Distoni, diskinezi grubu hastalıklar
- Serebral Paralizi
- Multiple Sklerozis
- Amyotrofik Lateral Sklerozis
- Parkinson Hastalığı
- Hungtington Koresi
- Enfeksiyöz Hastalıklar
- Siringomyoli, Siringobulbi
- Menegiomlar
- Myastenia Gravis
- Nöromuskuler Hastalıklar
- Akut beyin kanaması
- Multiple Sklerozis
- Diğerleri…
- Alzheimer
- Histerikus Globus
- Demans
- İdiopatik Kökenli Disfajiler
- Yaşlılık
- Diabet vb. hastalıklarda yutma güçlüğü görülebilir.
Disfajinin Değerlendirilmesi
Bireyin medikal geçmişi, mevcut beslenme durumu ve bazı klinik değerlendirilmeleri yapılmalıdır.
Değerlendirmede; Beslenme tüpü, paralizi olup olmadığı, öksürme veya boğulma hissi, oral motor fonksiyonlar, oral hassasiyet, kas tonüsü, bilişsel durum, pozisyonu, larenksin pozisyonu, orafarengeal reflekler ve yutma değerlendirilmesi yapılmalıdır.
Ayrıntılı Yutma Değerlendirilmesi;
Yatak Başı Değerlendirme; Oral motor yapıya ve hareketlere, solunumuna, bireyin yiyecek ve içecekleri nasıl aldığına, pozisyonuna, yutmasına, yutma sonrası ağız içi kalıntı olup olmadığına, sesin kalitesine, öksürme olup olmadığına bakılır.
Videofloroskopi (Modifiye Baryum Yutma): Bir konuşma terapisti ve radyolog tarafından yapılır. Bireye baryumlu bir yiyecek sunulur ve yutmanın tüm aşamaları görüntülenebilir. Böylece problemin nerede olduğu belirlenebilir.
Fiberoptik Endoskopik Yutma: Bir konuşma terapisti ve bir kulak burun boğaz hekimi tarafından yapılarak; yutma gerçekleştikten sonra gırtlakta, ses tellerinin üstünde ve burun boşluğunda yiyecek kalıntısı olup olmadığına bakılır. Yiyeceklerin aspire edilip edilmediği hakkında bizlere bilgi verir.
Yutma Terapisi
Yutma terapisinin iki amacı vardır. İlki bireyin aspirasyon, malnütrüsyon ve dehisratasyon sorunlarının önüne geçilmesi ikincisi oral alımı yeniden sağlamak.
Yutma terapisinin planlanmasında gerçekleştirilmesi planlanan hedefler üç kategoride sınıflanır.
Telafi Edici Stratejiler; Olmayan fonksiyonu telafi etmek için hazırlanmıştır. Bireyin postür değişikliği, duyusal girdilerin artırılması, protez kullanmı, yiyeceğin ağzın uygun yerine yerleştirilmesi gibi yöntemleri içerir.
Kolaylatırıcı/Terapötik Stratejiler; Kaybolan ya da olmayan fonksiyonun geri kazanılması ya da var olan yapı ile uygun şekilde geliştirilmesini içerir. Oral motor egzersizler, larenks elevasyonu, larengeal kapalılığı arttırmak için egzersizler ile fonksiyon geri kazanılmaya çalışılır.
Diyet değişiklikleri; Bireyin en yutabileceği en uygun kıvamın belirlenmesi
Elektriksel Uyarı Tekniği (VitalStim Terapi): Vitalstim Terapisi özellikle orofarengeal yutma bozukluklarının terapisi amacıyla geliştirilmiş, spesifik olarak farengeal, larengeal ve suprahyoid kasların uyarılmasını amaçlayan bir nöromuskular elektirik stimulasyonudur. Yutma terapisine özel üretilmiştir.
