Veneryal hastalıklar cinsel ilişki veya yakın vücut teması ile bulaşan enfeksiyonlardır. Cinsel özgürlüğün artması, ilk cinsel ilişkinin erken yaşlarda olması ve çoklu cinsel eş veneryal hastalıkların görülme sıklığını artırmaktadır. Bu konudaki bilgisizlik, eğitimin eksik ve yetersiz oluşu veya utanma, yargılanma gibi nedenlerle yardım istenmemesi de cinsel ilişkiyle bulaşan enfeksiyonların yayılmasını kolaylaştırmaktadır. Ergenlikle birlikte cinsel hayata atılacak doğru adımlar herkesin hakkıdır. Bu da ancak doğru ve güvenilir bilgiyle mümkündür.
Cinsel ilişkiyle bulaşan hastalıklar (CİBH) vajinal, anal, oral seksle veya genital bölgelerin yakın temasıyla bulaşabilmektedir. Kondom kullanımı bazı veneryal hastalıkların bulaşıcılığını engeller, bazıları ise oldukça azaltır. Bazı veneryal hastalıklarda kondomun korumadığı bölgelerdeki deri teması nedeniyle bulaşıcılık ne yazık ki vardır. Uyuşturucu kullananlarda ortak enjektör kullanımı başka bir bulaşma yoludur. Yine anneden bebeğe de bulaşabilir.
CİBH sanılanın aksine oldukça sık görülür. Dünyada en çok ABD’de yaygındır ve yapılan araştırmalarda veneryal hastalıkların 2/3’ünün 25 yaş altındaki gençlerde görüldüğü saptanmıştır. ABD’de cinsel olarak aktif gençlerin dörtte birine 21 yaşına gelmeden CİBH bulaştığı bildirilmiştir.
Herkese CİBH bulaşabilir. Çoğunlukla bir kişinin veneryal hastalığı olup olmadığını anlayamazsınız. Bazen bunu bulaştıran kişi de farkında değildir. Bir kerelik cinsel ilişkide bile CİBH alabilirsiniz. Cinsiyet, yaş, sosyoekonomik durum, temiz ve titiz olma veya cinsel ilişki şekli ne yazık ki CİBH bulaşma riskini değiştirmez. CİBH riski için kim olduğunuz değil, bu konuda ne kadar bilgili olduğunuz ve nasıl davrandığınız önemlidir.
Yirmiden fazla CİBH vardır. En sık görülenleri genital siğiller (HPV), genital uçuk (HSV), molluskum kontagiozum, frengi (sifiliz), uyuz, kasık bitlenmesi, klamidya, gonore ve diğer üretrit enfeksiyonları, hepatit B ve C ile HIV/AIDS’dir.
CİBH olup olmadığını nasıl anlayabilirsiniz?
CİBH olup olmadığını ancak bu konuda uzman bir hekim anlayabilir. Uzmanlık branşı olarak “Deri ve Zührevi Hastalıklar” uzmanından yardım alabilirsiniz. Bazen özellikle diğer hastalıklarla karışması nedeniyle cinsiyetinize göre jinekoloji veya üroloji uzmanından yardım alabilirsiniz. Aşağıdakilerden herhangi biri sizde veya eşinizde/sevgiliniz de varsa mutlaka bir uzman hekime başvurmalısınız.
- Vajina veya penisten akıntı olduğunda
- Genital bölgede kızarıklık, kabuklanma veya şişlik varsa
- Genital bölgede belirgin kaşıntı veya acı/ağrı varsa
- İdrar rengi bulanıksa, kokusu farklıysa veya idrar yaparken ağrı/acı varsa
- Genital bölge, makat çevresi, ağız içi veya boğazda su dolu kabarcıklar veya yaralar olduysa
Yukarıdakilerden birine özellikle karnın alt bölgesinde ağrı/rahatsızlık hissi veya ateş, lenf bezlerinde şişlik ve genel hastalık hissi eşlik ediyorsa hiç vakit kaybetmeden bir uzman hekime başvurmalısınız.
Bazı kişilerde özellikle kadınlarda bu enfeksiyonlar hiç belirti vermeyebilir ama bulaşıcılıkları devam eder, o yüzden yıllık CİBH check-up ve gerekli testler yapılmalıdır.
Kendinizde CİBH olduğunu düşünüyorsanız utanmanıza, korkmanıza veya kendinizi suçlu hissetmenize gerek yok. Veneryal hastalıklar oldukça sık görülen enfeksiyonlardır ve kendiliğinden iyileşmez. Bu nedenle hekiminizden randevu alarak işe başlayın. CİBH olup olmadığını ve varsa hangisi olduğunu ancak muayene ve gerekli testlerle öğrenebilir ve uygun tedaviyi alabilirsiniz. Siz ve hekiminiz dışında kimse sizin veneryal enfeksiyonunuz olup olmadığınızı anlayamaz. Ne yazık ki siz de başkalarının CİBH taşıyıp taşımadığını bilemezsiniz. Bu nedenle hiç kimseyle cinsel ilişki için “tamamen güvenli” diyemezsiniz.
Hamile kadınlar için CİBH daha da önemlidir. Mutlaka gebelik başlangıcında test yapılmalıdır. Çünkü CİBH olması durumunda düşük veya erken doğum olabilir ve hastalık bebeğe bulaşabilir.
CİBH’nı anlamak ve bulaşmasını engellemek için önemli noktalar
- CİBH bulaşma riskini %100 önlemek ancak hiç genital, anal veya oral seks yapılmaması veya hayat boyu CİBH ile karşılaşmamış tek bir eşle birlikte olmakla mümkün.
Bakire olsanız bile CİBH bulaşabilir. Oral seks veya genital bölge derisinin teması bulaş için yeterlidir. - Kondom kullanımı ile özellikle vajinal sıvı, semen veya kanla bulaşan CİBH’dan korunabilirsiniz, üretrit yapan klamidya, gonore gibi enfeksiyonlar, hepatit B ve C ile HIV/AIDS bunların en sık görülenleridir. Ancak lateks yapıda olan kondomların uygun kullanımıyla bu mümkündür.
- Genital siğiller, uçuk, molluskum, frengi, uyuz ve kasık bitlenmesi gibi derinin temasıyla bulaşan hastalıklardan kondomla korunmak ne yazık ki yeterli değil. Bu hastalıklara özgü belirtileri öğrenerek cinsel ilişki öncesi karşınızdaki kişide bunlara ait bulgu fark ederseniz ilk önce uzman hekimden muayene ve gerekli testler konusunda yardım alabilirsiniz.
- Ne kadar çok kişiyle cinsel ilişki yaşarsanız CİBH bulaşma riskiniz o kadar artar.
- Siz tek kişiyle cinsel ilişki yaşasanız bile karşı taraf başkalarıyla cinsel ilişki yaşıyorsa size CİBH bulaşma riski var.
- Bir cinsel ilişkiyle birden fazla CİBH almak mümkün, üstelik bazıları diğer CİBH bulaşma riskini de artırır.
- Daha evvelden tedavi olmuş olsanız bile aynı CİBH’ı tekrar almanız mümkün. Cinsel eşlerin her ikisinin de eş zamanlı tedavi olmaması durumunda hastalık sürekli bir kişiden diğerine bulaşacaktır.
- Tedavi edilmemiş CİBH ciddi sağlık problemlerine ve infertiliteye yol açabilir, bazı sağlık problemleri yıllar sonra bile ortaya çıkabilir.
- Bir kişide veneryal bir enfeksiyon vardır ama hastalık belirti ve bulgusu olmayabilir ve bulaştırıcılığı devam eder.
- CİBH belirti ve bulguları genital ve anal bölge dışında da görülebilir. Ağız içi, tüm vücut derisi veya sadece kanda CİBH bulgusu olabilir ve her tür cinsel ilişkiyle bulaştırıcılık devam eder.
- Kendinizde veya cinsel eşinizde CİBH olduğundan şüpheleniyorsanız hemen uzman bir hekime muayene olmanız, gerekli testleri yaptırmanız ve uygun tedaviyi almanız gerekir. Kendi sağlığınızı korumanız ve başkalarına bulaştırma riskinizi engellemeniz ancak bu şekilde mümkün.
Kendinize CİBH bulaşma riskini azaltmak için neler yapabilirsiniz?
Seksüel olarak aktifseniz CİBH bulaşma riskiniz var ama bu riski azaltmanız da oldukça kolay.
- Seksüel eşlerinizin sayısını azaltın.
- Alkol ve uyuşturucu kullanımının daha kolay cinsel ilişkiye girmenize neden olduğunu ve kendinizi korumanızı zorlaştırdığını unutmayın.
- CİBH belirtileri konusunda bilgilenin, şüphelendiğinizde hekiminize başvurun veya düzenli aralıklarla gerekli tetkiklerinizi yaptırın.
- Cinsel ilişki yaşamak istediğiniz kişiye CİBH’ı olup olmadığını sorabilir veya test yaptırmasını isteyebilirsiniz.
- Cinsel ilişki öncesi ve tüm cinsel ilişki sırasında lateks kondom kullanın. Kondomla beraber spermisid içeren köpük, jel veya kremlerin kullanılması CİBH bulaş riskini azaltacaktır. Ancak kayganlaştırıcı jeller veya uygun şekilde ve zamanında kullanılmayan kondomların koruyuculuğunun azalacağını unutmayın. Ayrıca kondomların CİBH bulaşmasından korunmada ne yazık ki mükemmel olmadıklarını akılda tutun. Kondomun korumadığı alanlardan temasla hala bazı CİBH’lar bulaşabilir.
- Doğum kontrol hapları gebelikten korur, CİBH’dan değil.
- Bazı CİBH’dan aşıyla korunmak mümkün. Hepatit B ve HPV’ye karşı ülkemizde aşılar var. Hepatit B’ye karşı kanda koruyucu antikorunuz yoksa aşı olun. Genital siğillerin %80-90’dan aşıyla korunmak mümkün. HPV aşıları için en ideal yaş kız ve erkeklerde 11-14 yaş ama kadınlarda 26, erkeklerde 21 yaşa kadar cinsel ilişki olsa hatta siğil görülse bile yapılması öneriliyor. Erkeklerde cinsel eş seçimi erkekse veya bağışıklık durumunun baskılandığı hastalık durumu söz konusuysa 26 yaşa kadar bu süre uzatılıyor. Önerilen yaş sınırları bunlar olsa da kişiye özgü farklılıklar olabilir, bu konuyla ilgili daha ayrıntılı bilgiyi uzman hekimlerden alabilirsiniz.
- Sizde veya cinsel eşinizde CİBH olduğundan şüpheleniyorsanız mutlaka bu konuyu konuşun ve beraber tedavi alın. Bu konuda konuşmak zor olabilir ama başlangıçta açık ve dürüst olmak sonraki oluşacak problemleri engelleyecektir.
- CİBH konusunda ne yazık ki çok fazla yanlış bilgi var. Bu konuyla ilgili yakınlarınızdan, sizden daha tecrübeli gördüğünüz kimselerden veya internetten yanlış bilgiler edinebilme olasılığınız oldukça yüksek. Bu konuyla ilgili yeterli ve doğru bilgiyi güvenilir kaynaklardan öğrenmenizin çok önemli olduğunu unutmayınız.
