Uyku kalitesinin bozulması birçok sorunun ortaya çıkmasına neden oluyor. Uyku bozukluğu nedeniyle uyurgezer olarak adlandırılan kişiler uyku halindeyken yataklarından kalkarak yürüyebiliyor, konuşabiliyor ve araçlarını kullanarak evlerinden uzak noktalara gidebiliyor. Uyurgezerliğin (somnambulizm) tedavi edebilmesi için altta yatan duygu durum problemleri ile uyku bozukluğunun nedeninin belirlenmesi gerekiyor. Memorial Kayseri Hastanesi Nöroloji Bölümü’nden Prof. Dr. Nergiz Hüseyinoğlu, uyurgezerlik hakkında bilgi verdi.
Uyurgezerlik nedir?
Diğer adı ‘somnambulizm’ olan uyurgezerlik, uyku halindeyken ayağa kalkıp etrafta dolaşma anlamına gelmektedir. Çocuklarda yetişkinlere göre daha yaygın olan uyurgezerlik, genellikle gençlik yıllarında kendiliğinden geçmektedir. Bazı insanlarda ortaya çıkan uyurgezerlik durumu ise genellikle ciddi bir sorunun işareti değildir ve tedavi gerektirmez. Bununla birlikte, tekrarlayan uyurgezerlik altta yatan bir uyku bozukluğunu işaret edebilir. Yetişkinlerde uykuda yürümek diğer uyku bozukluklarıyla birlikte farklı hastalıkların ortaya çıkış şekli olabilmektedir.
Uyurgezerlik belirtileri nelerdir?
Uyurgezerlik genellikle gecenin erken saatlerinde, uykuya daldıktan 1 ila 2 saat sonra ortaya çıkmaktadır. Gündüz vakti kısa şekerleme sırasında genellikle görülmez.
Uyurgezerlik genelde birkaç dakika sürer, nadiren daha uzun da sürebilir. Uyurgezerlik durumu sırasında kişi yatakta oturup gözlerini açabilir, yataktan kalkıp etrafta yürüyebilir, çevredekilere yanıt vermeyebilir ya da iletişim kurmayabilir. Hastayı uyandırma çabaları karşılıksız kalır, uyurgezer uyanmakta zorlanabilir. Uyandıktan sonra kısa bir süre için şaşkınlık veya kafa karışıklığı yaşayabilir. Bazı hastalarda olay sırasında çok karmaşık davranışlar gözlenmektedir. Mesela giyinmek, konuşmak veya yemek yemek gibi rutin aktiviteler yapabilir. Bazı vakalar merdivenden düşerek veya camdan atlayarak kendini yaralayabilir, evden çıkabilir, araba kullanabilir, farkında olmadan cinsel aktivitede bile bulunabilir. Uyurgezerler uyandıktan hemen sonra agresif davranışlar sergileyebilirler. Uyurgezerlik, ruh halinde yaşanan çeşitli duygusal dalgalanmalar sonrasında yaşanmakta ve kişiler sabah olayı genellikle hatırlayamamaktadır. Bu şikayetleri olan hastalarda rahatsız uyku nedeniyle gün içinde zihinsel ve fiziksel performansta azalma gözlenir, gün içinde halsizlik, konsantrasyon bozukluğu gibi şikayetleri olabilir.
Uyurgezerliğin sebebi nedir? Uyurgezerlik neden olur?
Uyku hastalıklarında uzman olan hekimler, uyurgezerliğin normalde derin uyku aşamasındayken ve uyku devam ederken fiziksel aktiviteyi tetikleyecek şekilde kısmen uyandığında gerçekleştiğine inanır. Çeşitli faktörler, bu tür kısmi uyanmanın meydana gelme olasılığını etkiler. Bunlar, genellikle genetik ve aile öyküsü olan kişiler olabilir.
- Yapılan araştırmalarda, bazı insanların genetik olarak uyurgezerliğe yatkın olduğunu belirlenmiştir. Ancak ebeveynlerinde uyurgezerlik öyküsü olmayan çocukların yaklaşık % 22’sinde bu uyurgezerlik olabilmektedir. Buna karşılık, ebeveynlerinden birinin uyurgezerlik öyküsü varsa çocukların % 47’si uyurgezer ve her iki ebeveynin de uyurgezerlik öyküsü varsa çocukların % 61’i uyurgezer olabilir.
- Uyurgezerliğin diğer bir yaygın sebebi ise uyku yoksunluğudur. Uyku yoksunluğu döneminden sonra yaşanan uzun süreli derin uyku sırasında uyurgezerlik ortaya çıkabilmektedir.
- Bunun dışında, akşamları alkol almak kişinin uyku evrelerinde dengesizlik yaratabilmekte ve uyurgezerlik riskini artırabilmektedir.
- Çocuklarda yüksek ateşin uyurgezerliği daha olası hale getirdiği bulunmuştur. Ateşi olan çocuklarda gece boyunca artan sayıda hastalık kaynaklı beyin disfonksiyonu ile ilişkili olabilir.
- Beyin iltihabı (ensefalit) dahil olmak üzere beyni etkileyen tüm hastalıklar, uyurgezerlik için bir tetikleyici olabilir.
- Obstrüktif uyku apnesi (OUA) hava yolunun tıkandığı ve uyku sırasında nefeste kısa kesintilere neden olduğu bir uyku bozukluğudur. Gecede onlarca kez meydana gelen bu nefes kesintileri ve kanda oksijen yetersizliği beynin işlevini bozarak, uyurgezerliğe neden olabilir.
- Huzursuz bacak sendromu, istirahat halindeyken özellikle bacaklarda huzursuzluk hissi ve hareket ettirme isteği ile karakterize olan bir uyku bozukluğudur. Gece uyanmaları bir kişinin uyurgezerlik dönemine girmesine neden olur.
- Çeşitli stres kaynakları bölünmüş uykuya neden olarak uyurgezerlik eğilimini artırabilir.
Uyurgezerlik testi var mı?
Polisomnografi yani uyku testi uyurgezerlik durumunun tek doğru değerlendirmesidir. Bu test maliyetli olduğundan ve uyurgezerlik epizodları genellikle seyrek olduğundan, uyurgezerleri belirlemek için hastanın ebeveyn veya partnerinin bildirimlerine göre hareket edilir. Uyurgezerlik bozuklukları için genel olarak kullanılan Uluslararası Hastalık Sınıflandırması ve Uluslararası Uyku Bozuklukları Sınıflandırması’nda belirtilen tanı kriterleri kullanılır.
Uyurgezerliğin tedavisi var mı?
Uyurgezerlik tedavisi hastanın yaşına, ne sıklıkta meydana geldiğine ve ruh hali değişikliklerinin yani epizodların ne kadar tehlikeli veya yıkıcı olduğuna bağlıdır. Çocuklar ve yetişkinler için en uygun davranış, bu durum ile ilgili endişelerini doktorları ile paylaşarak en olası nedeni bulmak ve kişiye özel bir tedavi planı oluşturulmasına yardımcı olmaktır. Birçok durumda, uyurgezerlik nadiren ortaya çıktığı için aktif bir tedavi gerektirmez. Epizodlar genellikle yaşla birlikte daha az sıklıkta olur, bu nedenle bazı insanlar için uyurgezerlik herhangi bir özel terapi ile kendi kendine çözülür. Uyurgezerliği ele almak için adımlar atmak gerektiğinde, bir tedavi planına dahil edilebilecek birkaç yaklaşım vardır. Bunlardan en önemlisi, güvenlik risklerini en aza indirgemek veya ortadan kaldırmaktır. Güvenlik risklerini azaltmanın bazı yolları şunlardır;
- Keskin eşyaları veya silahları kilitli ve erişilemeyecek bir yerde tutmak,
- Hastanın ayağının takılabileceği halıları yerden kaldırmak veya sabitlemek
- Kapıları ve pencereleri kapatmak ve kilitlemek. Gerekirse kapı alarmları veya kişi yataktan kalktığında açılan yatak alarmı kullanılabilir.
Bunun dışında, altta yatan nedenlerin tespiti ve tedavisi çok önemlidir. Bir kişinin uyurgezerliği obstrüktif uyku apne sendromu (OSA) veya huzursuz bacak sendromu gibi altta yatan bir bozukluğa bağlıysa, bu durumu tedavi etmek uyurgezerliği çözebilir.
Uyku hijyenini iyileştirilmesi de gerekebilir. Uyku hijyeni, bir kişinin uykuyla ilgili ortamını ve alışkanlıklarını ifade eder. Düzensiz bir uyku programına sahip olmak veya yatma saatine yakın kafeinli ve alkollü içecekleri tüketmek gibi kötü uyku hijyeni, uyku sorunlarına ve uyku yoksunluğuna katkıda bulunabilir. Ek olarak, uyku pozisyonu ve vücut tipi dikkate alınarak ihtiyaçlara en uygun yatağı kullanmak önemlidir. Uyku hijyeninin iyileştirilmesi, uyurgezerliği tetikleyebilecek uyku yoksunluğu riskini azaltırken, daha istikrarlı ve güvenilir bir uykuyu teşvik edecektir.
Uyurgezerlik hakkında sık sorulan sorular
Uyurgezereler zorla uyandırılırsa ne olur?
Uyurgezerlik teşhisi konulanların, yürürken ya da başka faaliyetler yaparken zorla uyandırılması yanlıştır. Uyandırıldıklarında genelde şaşkın ve huzursuz olurlar.
Uyurgezerliğe ilaçlar neden olur mu?
Sakinleştirici veya diğer ilaçların kullanımı uyurgezerliğe katkıda bulunuyorsa, doktor dozun değiştirilmesini veya farklı bir ilaca geçilmesini önerebilir.
Uyurgezerlik için hangi doktora gidilir?
Uyku bozuklukları nedeniyle uyurgezerlik ortaya çıkmışsa nöroloji uzmanı hekimlere başvurulabilir.
