Raynaud fenomeni, özellikle el ve ayak uçlarında beyazlaşma (pillor), kızarma, morarma (siyanoz) ve solukluk gibi renk değişimlerinin görülmesi ile karakterize fizyopatolojik bir durumdur. Bireyin kan damarlarının gereğinden fazla daralması (vazospazm) bu renk değişimlerinin görülmesine neden olur. Toplumun yaklaşık %5’ini etkileyen bir sağlık sorunu olan Raynaud fenomeni, ilk kez 1888 yılında Maurice Raynaud tarafından tanımlanmıştır.
Raynaud Fenomeni belirtileri nelerdir?
Liv Hospital Vadistanbul Romatoloji Prof. Dr. Şenol Kobak Her yaştan bireyde görülebilen Raynaud fenomeni, kadınlarda erkeklerden 4 kat daha fazla görülür ve daha küçük yaşlarda ortaya çıkabilir. 15-30 yaş aralığı en sık görülen yaş aralığıdır. Genellikle keskin sınırlarla renk değişimlerinin görülebildiği klinik bir tabloya neden olur. Bunun yanında bazı bulgular da ortaya çıkabilir. Yoğun stres altında ve soğuğa maruz kalınca klinik tablolar tetiklenir ve genellikle gözle görülebilen epizodik ataklar ortaya çıkar.
Raynaud fenomeni olan bireylerde ortaya çıkabilecek belirtilerden bazıları aşağıdaki gibidir:
- Epizodik atak sırasında bazı ayak parmaklarında geçici duyu kaybı meydana gelebilir.
- Sekonder hastalarda pterygium adı verilen tırnak bozukluğu (deformite) ortaya çıkabilir.
- Atak sırasında tırnaklarda beyazdan mora doğru, net renk geçişleri ile karakterize bir renk skalası ortaya çıkabilir. Parmak uçlarındaki kılcal damarların aşırı daralması ile parmaklar beyazlaşır.
- Dolaşımın azalmasına bağlı olarak dokulara ulaşan oksijen azalır ve zamanla beyaz renk yerini mavi ve mor bir renge (siyanoz) bırakır. Reaktif hiperemiye bağlı (reaktif kanlanma) parmak uçlarında kızarma (rubor) da görülebilir. Renk değişimleri genellikle farklı bir hastalığa bağlı ortaya çıkan semptom (sekonder RF) nedeniyle görülür.
- Raynaud fenomeni bazı hastaların dudak, kulak, meme ucu ve burun gibi çıkıntılı organlarını da etkileyebilir.
- Ataklar nadiren parmak uçlarında gangrene sebep olur.
- Zaman zaman deride büzülmeye bağlı gergin atrofik deri, parmaklarda kısalma; bunlara bağlı ağrı ortaya çıkabilir.
- Farklı bir hastalığa bağlı olarak tanı almış bir bireyde klinik tablolar, primer raynaud fenomeni tanısı alan bireylerden daha belirgin olabilir.
- Bazı hastalarda el ve ayaklarda tutukluk da ortaya çıkabilir. Belirtiler genellikle hastalığın şiddetine ve türüne göre değişiklik gösterir.
Raynaud Fenomeni nedenleri nelerdir?
Raynaud Fenomeninin ortaya çıkma sebepleri oldukça değişkendir. Hastalık genetik faktörlerden ve fizyopatolojik durumlardan etkilenebilir. Bunun dışında, bazı çevresel faktörlere uzun süre maruz kalmak primer raynaud fenomenine neden olabilir. Hem primer hem de sekonder hastalık, soğuk ve duygusal stres faktörü ile tetiklenir.
Primer Raynaud fenomeni uzun süre kılcal damarların büzülmesini tetikleyen meslekler yapmanın sonucunda ortaya çıkabilir. Örneğin; maden, taş veya odun kesmek amacı ile uzun süre titreşimli aletler kullanmak, primer RF ortaya çıkmasına neden olabilir. Vibratuar bir aletle ormanda odun kesen bireylerin yaklaşık %30’unda raynaud fenomeni ortaya çıktığı görülmüştür.
Sekonder Raynaud fenomeni hangi hastalıklarda görülür?
- Otoimmün bağ dokusu hastalıkları (Sistemik Lupus Eritematozus, Sistemik sklerozis, romatoid artrit, Sjögren sendromu)
- Vaskülitler ( Hepatit B antijen vasküliti, dermatomiyozit vb.),
- Obstrüktif arteriyel hastalıklar (aterosklerozis),
- Nörolojik hastalıklar ( Karpal tünel sendromu, torasik outlet sendromu vb.)
- Travmalar veya vibrasyona maruziyet,
- İlaç ve toksinlere maruziyet,
- Hipotiroidizm,
- Primer pulmoner hipertansiyon,
- Anoreksiya nervoza.
Raynaud Fenomeni tanısı nasıl konulur?
Raynaud fenomeni tanısı için bazı gözlemsel kriterler ve teknolojik tanı yöntemi geliştirilmiştir. Belirtilerin tespiti ve kesin tanı için uzman hekim hastayı muayene ederek klinik bulguları gözlemler. Hastanın bilgileri, şikayeti ve hastalık öyküsü tanı için önemli faktörlerdir. Fiziki muayene sırasında hastanın eklemlerinde herhangi bir bozukluk (deformite) olup olmadığı, deri tendon refleksleri, organ büyümesi, tam nörolojik muayene ve iki kol için de kan basıncı ölçümü gibi birçok yöntem hekim tarafından uygulanır.
Raynaud Fenomeni testi
Fenomenin ortaya çıkmasına birçok patolojik durum sebep olabilir. Hekimin gerekli görmesi durumunda bazı laboratuvar testler ve spesifik testler tercih edilebilir.
Laboratuvar testlerinin yapılması hastalığın tanısını kolaylaştırır ve ayırıcı tanıya yardımcı olur:
- Sedimantasyon hızı,
- Tam kan sayımı,
- ANA (Antinükleer antikor testi),
- Romatoid faktör,
- Tam kan sayımı,
- Tam idrar tahlili,
- Serum protein elektroforezi,
- Kriyoglobulinler,
- Soğuk aglütininler,
- Göğüs filmi.
Genellikle primer hastalarda idrar ve kan testlerinin sonuçları normaldir. Primer RF’yi ayırt etmek için aşağıdaki tanı kriterleri yardımcı olabilir:
- Uzuvlardaki renk değişikliklerinin akut ve aralıklı olarak ortaya çıkması,
- Hastanın çocukluğundan itibaren soğuğa intoleransının olması,
- Tırnaklarda deformite olmaması,
- Hastanın otoimmün bir hastalık öyküsünün bulunmaması,
- Hastanın 25 yaş ve altında ve kadın olması,
- Soğukta parmak uçlarında ağrı olması ama ciddi bir renk değişiminin olmaması.
Hastalığın primer RF, yani iyi huylu (benign) idiopatik bir hastalık olduğunu söylemeden önce hastanın klinik muayenesi, hastalık öyküsü ve laboratuvar testlerini hekimin ayrıntılı bir şekilde incelemesi gerekir.
Hekim, aşağıdaki testlerden bir veya birkaçını yardımcı yöntem olarak tercih edebilir:
- Bölgesel soğutma ile iskemik uyarı gözlemlenebilir. RF olan bireylerde dijital arter kapanması ve basınç kaybı oluşur.
- Tırnak yatağı kapiller mikroskopi, sekonder RF olan bireylerde ayırıcı bir tanı aracı olabilir.
- İnfrared termografi kullanılabilir.
- Kılcal damarlardaki kan akımını ölçmek için lazer doppler cihazı kullanılabilir.
Raynaud Fenomeni durumunda ilk yardım
Raynaud Fenomeni’nin ilk yardımı, hastanın vücut sıcaklığını artırmak ve dolaşımını düzeltebilmek için tasarlanır. İlk olarak, hasta soğuk bir ortamdan sıcak bir yere taşınmalıdır. Eller ve ayaklar soğuduysa, sıcak su dolu bir kap içinde elleri veya ayakları yavaşça ılıtılabilir, ancak aşırı sıcak su kullanmaktan kaçınılmalıdır. Hasta giysileriyle sıcak tutulmalıdır. Ayrıca, vücut ısısını artırmak için sıcak içecekler vermek de yardımcı olabilir. Eğer belirtiler devam ederse veya şiddetlenirse, bir sağlık profesyoneline başvurulmalıdır.
Raynaud Fenomeni tedavi yöntemleri nelerdir?
Tedavi yöntemlerinin belirlenmesinde altta yatan hastalığa göre hareket edilir. Hastalığın tedavisi sayesinde raynaud fenomeni tedavi edilebilir veya klinik bulguları azaltılabilir. Ayrıca birçok koruyucu yöntem ve yaşam tarzı değişiklikleri sayesinde hastalığın belirtilerinin %50’ye kadar azalabildiği bilinmektedir.
İlaç Tedavisi
İlaç tedavileri hem primer hem de sekonder RF hastalığında tercih edilebilir. Fakat her hasta için aynı etkiyi göstermeyebilir. Bu nedenle hasta düzenli kontrollerle takip edilmeli ve doğru hekim hasta iletişimi sağlanmalıdır. Hastalığın ilerleyişi ile paralel olarak yeni tedavi yöntemleri tercih edilebilir. Öncelikli olarak tercih edilen Raynaud fenomeni ilaçları arasında kalsiyum kanal blokerleri yer alır.
Cerrahi Müdahale
Tedavide ana amaç, hastalığın semptomlarının şiddetlenmesinin önüne geçerek atakları azaltmaktır. Tanı konulan raynaud fenomeni evreleri, tedavide farklı yollar izlemeyi gerektirebilir. Bazı durumlarda hastalık ileri evrelerde tanı alabilir. Şiddetli Raynaud fenomeninde ve hastalığın doku ölümüne sebep olduğu ilerleyici durumlarda (kalıcı dijital iskemi ve gangren) hekim raynaud fenomeni ameliyatı tercih edebilir.
Bu ilerleyici durumlara aşağıdaki maddeler örnek verilebilir:
- Nekroz (doku ölümü) ve apse (iltihaplanma) durumları,
- Kemiğe kadar uzanan tutulumlar (osteomiyelit),
- Deri altı kalsinozis ( cilt altında yer alan dokuda kalsiyum tuzlarının birikmesi).
Raynaud Fenomeni hakkında bunlara dikkat edin
Raynaud fenomeni, genetik faktörler kadar çevresel faktörlerden de etkilenir. Bu nedenle hastalığın ilerlemesini önlemek ve klinik bulgularını azaltmak için aşağıdaki önlemleri alabilirsiniz:
- Yaşadığınız bölgeden daha sıcak bir bölgeye yerleşerek hastalığın belirtilerini büyük ölçüde azaltabilirsiniz.
- Sıcak ve tutucu kıyafetler giyebilirsiniz.
- Mesleki sebeplerle kullanılan vibrasyon aletleri de raynaud fenomenine neden olabileceğinden, çalışırken titreşime daha az maruz kalacağınız önlemler alabilirsiniz.
- Hekiminize danışarak, vazokonstriktör (kılcal damarları daraltan) ilaçların yüksek doz kullanımından kaçınabilirsiniz.
- Kasaplık gibi veya mekanik aletleri aktif olarak kullandığınız bir mesleğiniz varsa et dövmek, kemik kırmak ve sert zemine vurmak için elinizi kullanmamalısınız.
- Nikotinin vazokonstriktör etki bulunduğundan, sigara kullanmamalısınız.
Raynaud fenomeni, toplumda görülme sıklığı yüksek ve komplike bir hastalıktır. Hastalığın bazı türlerinde klinik bulgular net görülmediğinden tanı süresi uzayabilir.
