Pankreas iltihabı ya da diğer adıyla pankreatit oldukça yaygın olarak görülen bir sağlık sorunudur. Karnın tam arkasında, ince bağırsağın üst kısmında yer alan pankreas geniş ve düz bir bez şeklindedir. Pankreasın ana işlevi yağ ve karbonhidratların sindirimi için gerekli olan enzimleri sağlamaktır. Sindirim sisteminin önemli bir parçası olan enzimlerin salgılanması dışında insülin ve glukagon hormonları pankreas tarafından üretilir. Bu hormonlar kan şekeri düzeyinin korunması açısından önemlidir ve insülin eksikliği diyabete neden olabilir.
Pankreas iltihaplanması farklı nedenlerle meydana gelebilmektedir. İki ana pankreas iltihaplanması çeşidi bulunmaktadır; kronik veya akut pankreas iltihabı. Aniden ve kısa süreli oluşan akut pankreas iltihabı genel olarak aşırı alkol tüketimi ya da safra kesesi taşları nedeniyle oluşur. Tabii bir gecede çok alkol kullanmak hemen pankreas iltihaplanmasına neden olmaz ancak uzun süreli, düzenli alkol kullanımı iltihaplanma riskini arttırır. Sık görülen akut pankreas iltihabının diğer nedeninde ise safra taşları pankreas kanalını tıkayarak buradan geçen sindirim enzimleri pankreasa geri döndüğü için iltihaplanma meydana gelir.
Akut pankreas iltihabı nedenleri
Ana sebepler safra taşları, safra kesesi hastalıkları ve uzun süre alkol kullanımıdır. Anormal pankreas yapısı, kanda yüksek düzeyde lipid, travmatik yaralanmalar, östrojenler ve tiazid diüretik gibi bazı ilaç türleri, bazı viral ve bakteriyel enfeksiyonlar, akut pankreatit çocuklarda ise genellikle kistik fibrozis, kabakulak, abdominal travma, reye sendromu, kawasaki hastalığı ve hemolitik-üremik sendrom nedeniyle görülmektedir. Akut pankreas iltihabı uzun süre yaşanırsa kronikleşir. Kronik pankreatit ise pankreas dokusunda yaralanma ve iltihaba neden olur ayrıca sindirim sistemi sorunları ile insülin düzeylerinde değişimler gözlenir. Kronik pankreatit nedenleri akut olanla aynı olmakla birlikte hiperparatiroidizm ve hiperlipidemi nedeniyle pankreas kanalının tıkanması sonucunda da görülebilir. Karnın üst kısmında birden başlayan ve zamanla artan ağrılar oluşur. Bu ağrılar pankreas iltihaplanmasının ana belirtisidir.
Akut pankreatit belirtileri
Bulantı, kusma, ateş, hızlı nabız, terleme, şişmiş karın, hazımsızlık, gaz, hıçkırık, deri döküntüsü, yorgunluk, baş ağrısı, düşük kan basıncı, böbrek yetmezliği, kalp yetmezliği, kronik pankreatit belirtileri, kusma, bulantı, hazımsızlık, sindirim sorunları, kötü kokulu ve yağlı dışkı (steatorrhea), istemsiz kilo kaybı. Kronik pankreas iltihabı yaşayan kişilerde kilo kaybı, sindirim enzimlerinin eksikliği nedeniyle alınan gıdaların işlenmesi azaldığı için sıklıkla görülür.
Nöroşirurji Uzmanı Beyin Omurilik Sinir Cerrahisi Uzmanı Melih EROL
Pankreas iltihabı teşhisi
Rahatsızlığın teşhisi fiziksel muayene, röntgen ve diğer görüntüleme testleri, kan ve dışkı testleri sonucunda koyulur. Akut ve kronik iltihabın teşhisinde farklı muayene ve laboratuvar sonuçları kullanılabilir. Akut pankreatit doktor hastanın ateşini, kan basıncını ve nefes alış veriş hızını kontrol eder. Kan testleri ve idrar testi sonucuna bakılır. Tam kan sayımı yapılır ve şeker düzeyine bakılır. Karın bölgesi MR’ı istenebilir ve film sonuçlarında safra kesesi taşlarına bakılır. Ayrıca bu filmlerde pankreas hücrelerinde zarar olup olmadığı tespit edilir.
Kronik pankreatit teşhisinde serum amilaz, lipaz ve tripsinojen seviyelerine bakılan kan testleri, ultrason ve endoskopik retrograd kolanjiopankreatografi (ERCP) gibi görüntüleme testleri yapılır. Bu testlerde pankreasta kalsiyum tortusu düzeyine bakılır.
Pankreas iltihabı tedavisi
Pankreas iltihabı nedeniyle vücutta meydana gelen değişimler hayati önem taşıdığı için genellikle acil müdahale gerektirir. Pankreas iltihabının tedavisinde sindirim sorunları gibi belirtiler azaltılarak hazımsızlık önlenir ve enzimlerin tekrar sindirim işlevini yerine getirmesi sağlanır. İlk müdahale iltihabı kontrol altına almak içindir. Bu süre içinde hasta çok su kaybı yaşayacağı için sıvı takviyesi yapılır. Hastanın bu süre içinde az yemek yemesi ya da sıvı gıdalarla beslenmesi gerekebilir. Karın ağrısını azaltmak için hastaya analjezik verilir. İltihap kontrol altına alındıktan sonra hasta sıvı gıdalardan yumuşak yemeklere geçiş yapar. Gıdaların yanı sıra kalsiyum ve vitamin takviyesi yapılabilir. İltihap tam olarak iyileşmeden normal beslenmeye geçilmez. Tüm bunlardan sonra iltihabın altında yatan nedenlerin tedavisine başlanır. Eğer hastalık safra taşı nedeniyle oluştuysa safra kesesi ameliyatı ile bu taşlar alınabilir. Safra kanalında daralma varsa bu kanalı genişletmek için cerrahi müdahaleye başvurulabilir. İltihaplanma sonucunda pankreas dokusu zarar gördüğü için etkilenen bölgelerin cerrahi müdahale ile alınması gerekebilir. Alkol kullanımı pankreas iltihabına neden olduğu için alkol rehabilitasyon programı tavsiye edilir. Alkol kullanımı devam ederse belirtiler çok ciddi komplikasyonlara neden olabilir.
iletişim ; op.dr.meliherol@hotmail.com
