Obsesif kompulsif bozukluk takıntılı düşünceler ve/veya davranışlarla (yani obsesyon ve kompulsiyonlarla) giden yaygın bir psikiyatrik bozukluktur. OKB dünyadaki milyonlarca insanı etkileyen bir hastalıktır. Takıntı hastalığı tıbbi literatürde Obsesif kompulsif bozukluk olarak bilinen hastalıktır. Bu hastalıkta obsesyon (takıntı) ve /veya kompulsiyonlar (zorlantılar) baş gösterir. Bunların sonucunda, kişide sıkıntıya yol açar, işlevselliği bozar ve tedavi edilmezse uzun seyirli psikiyatrik bir hastalık olarak karşımıza çıkar.
Güncel epidemiyolojik çalışma bulgularında OKB en sık görülen dördüncü ruhsal hastalık olarak bulunmuştur. Sıralamada fobiler, madde kullanım bozukluğu ve depresyondan sonra dördüncü sırada yer almaktadır. Toplumda görülme sıklığı aşağı yukarı astım ve şeker hastalığının görülme sıklığı kadardır.
OBSESYON NEDİR?
Obsesyon kendiliğinden zihne giren, yineleyici özellikte olan, kişinin anlamsız ve yanlış olduğunu bildiği ancak düşünmekten kendini alıkoyamadığı, bilinçli çaba ile zihinden uzaklaştırılamadığı düşünce, dürtü ya da imajlardır. Kişinin zihnine bu düşünceler adeta hücum ediyor gibidir. Kişi bunları düşünmek istemez ancak zihninden de uzaklaştıramaz. İstenmeden gelen ve ısrarcı olan misafir gibidir. Bekleneceği üzere bu istenmeden gelen düşünce, dürtü ya da imajlar kişinin sıkıntısını artırır. Kişi bu durum geçsin ister ama elinde olmayan bir durum olduğu için bunu sağlayamaz.
EN SIK GÖRÜLEN OBSESYON NEDİR?
En sık görüleni BULAŞMA, KİRLENME OBSESYONU ve bununla bağlantılı temizlik kompulsiyonudur. Kişi mikroplar, enfeksiyonlar, çeşitli kirli materyallerin kendisine bulaşacağını ve kirleneceğini düşündüğü bulaşma ve/veya başkalarına kirli bir şey bulaştıracağına yönelik bulaştırma obsesyonu en sık görülen obsesyonlardan biridir. Kişi kendisine bir şey bulaştığı ve kirlendiği ya da kirlettiği düşüncesi ile çok yoğun şekilde meşgul olur. Bunu zihninden atamaz ve bu durumun verdiği sıkıntıdan kurtulmak için yoğun yıkama, temizlik kompulsiyonu gösterir. Bulaşma obsesyonları, kişinin zararlı olarak gördüğü şeyin kendisine bulaşması ya da kişinin kendisinin bulaştırması şeklinde olabilmektedir. Özellikle idrar sıçrayabileceği, el sıkışma ya da bir yere dokunma ile mikrop hastalık kapmakla ilgili olabilmektedir. Kişi bu kontamine olacağını düşündüğü kaynakla temastan kaçınma davranışı sergiler.
DİĞER OBSESYON TÜRLERİ NELERDİR?
Diğer sık görülen obsesyonlardan biri de bir kişiye ZARAR VERECEĞİ, şiddet uygulayabileceği ya da kendisine zarar vereceği yönünde obsesyondur. Bu yoğun düşünce ile baş etmek, rahatlamak için iyi bir insan olduğuna dair sorular sorarak güvence istemek, suç haberlerini takip etmek gibi kompulsif davranışlar sergilenmektedir. Saldırganlık obsesyonları, başkalarına yönelik öldürme, zarar verme ile ilgili yineleyici düşüncelerdir. Kişi bıçak, makas gibi kesici nesnelerden ve o kişi ile yalnız kalmaktan kaçınır. Bazen bu obsesyon kişilerin kendisine yönelik olabilmektedir. Yani kişi kendisine zarar vereceğini yineleyici şekilde düşünür. Kendisini pencereden attığı, arabanın önüne attığı şeklinde düşünceleri çoktur ve bunlar ile ilgili kaçınmalar yaşar.
Diğer bir obsesyon bir şeyin yapılıp yapılmadığı ile ilgili emin olamama yani ŞÜPHE OBSESYONUDUR. Kişi ocağın altını kapatıp kapatmadığından emin olamaz, pencere, kapı, tüp gibi çeşitli örnekleri olabilir, ya da cüzdanını alıp almadığından emin olamaz. Telefonunun arka cebinde olduğundan emin olamaz. İşten çıkarken bilgisayarını kapattığından emin olamaz. Banyoda tam temizlenip temizlendiğinden emin olamaz. Meyvelerin tam temizlenip temizlendiğinden emin olamaz. Bunun getirdiği sıkıntıları aşmak için kişi sıkça kontrol eder, işleri emin olabilmek için belli bir sıra ile yapar, olup olmadığını çevresindeki kişilere sıkça sorular. Kuşku obsesyonlarında ise bir eylemin yapıldığından ya da tam yapıldığından emin olmama durumu vardır. Kapı, pencere, tüpün açık kalıp kalmadığı, ütüyü prizden çekip çekmediğinden kişi emin olamaz, kontrol etme gereksinimi duyar ve kontrol kompulsiyonları gelişir
Bir diğer obsesyon ise CİNSEL OBSESYONDUR. Kişi sapkın olduğunu düşündüğü cinsel içerikli düşünceleri tekrarlayıcı şekilde düşünür. Yine bunları düşünmekten rahatsızlık duyar ama kafasında uzaklaştıramaz. Başka bir kişinin bu sapkın olarak düşündüğü cinsel eylemleri yapabileceğini düşünerek endişe duyar.
Bir diğer obsesyon türünde ise kişi KONTROLÜNÜ KAYBEDECEĞİNİ ve uygunsuz davranışlarda bulunabileceğini düşünür ve bu nedenle sosyal ortamlardan olabildiğince kaçınmaya çalışır.
SİMETRİ OBSESYONUNDA ise dengeli, düzenli görünen bir şekilde bir şeyler yapmaya ihtiyaç duyan tekrar eden düşünceler vardır ve kompulsiyon olarak da düzenleme vardır. Simetri ve kesinlik ihtiyacı ile birlikte olan obsesyonlar: nesnelerin ve olayların belli bir düzen dahilinde olması ya da eşyaların tam bir simetri içinde bulunması gerektiği ile karakterizedir ve düzenlemeyi beraberinde getirir.
DİNSEL OBSESYONLAR, genellikle dini inançları kuvvetli olan kişilerde dini inançlarının tersi bir takım düşüncelerin yineleyici şekilde düşünülmesi halidir.
KOMPULSİYONtiplerine baktığımızda ise yineleyen tarzda bazen saatlerce bir şeyleri yıkamak, banyo yapmak, el yıkamak şeklinde temizlik kompulsiyonları görülür. Kişi eşyaları, kendisinin kirli olduğu obsesyonu ile baş etmek için bu davranışı sergiler.
Emin olamama ya da güvenliği sağlama ile ilgili olarak gaz, kapı, cüzdan ve benzeri şeylerin kontrol edilmesi kontrol kompulsiyonları şeklinde ortaya çıkar. Bunlar daha çok şüphe obsesyonları ile ilgilidir.
Simetri, düzen ve denge sağlamak amacı ile eşyaları bir düzen içinde tutmaya çalışma hali düzenleme kompulsiyonlarıdır.
Sayma kompulsiyonları ise otomobil plakaları, yol taşları, apartman katlarını sayma gibi davranışlarla ortaya çıkan zihinsel kompulsiyonlardır.
Bir şeyleri atamama ve/veya gereksinim olunandan daha fazlasını atamama şeklinde biriktirme kompulsiyonları çıkar.
Bir takım davranışların kişinin emin olduğunu hissettiği zamana kadar belli sayıda tekrar ettirmesi durumu ise tekrarlama kompulsiyonudur.
OKB NE SIKLIKTA GÖRÜLÜR?
OKB yaşam boyu yaygınlığı %2-3’tür.10 OKB daha çok geç ergenlikte ya da erken erişkinlikte başlamaktadır. Ortalama başlangıç yaşı 19.5’tur, Nadiren 30 yaşın üzerinde gelişen OKB olguları da vardır. Çoğunlukla kadın OKB hastalarının bir alt grubunda 10 yaş öncesi gibi erken başlangıç vardır.
Obsesyon olarak adlandırılan bu istenmeyen düşünceler bazen imge ya da görüntü şeklinde de olabilir. Obsesyonlar ister düşünce ister görsel imaj şeklinde olsun her koşulda kişinin sıkıntısını arttıracak şekildedir. Kişi sıkıntısını azaltmak için bu düşünceleri kontrol altına almaya çalışır. Ancak kişi bu istemsiz düşünceleri kontrol etmeye, durdurmaya çalıştıkça, düşüncelerin daha da artmasına ve dolayısı ile anksiyeteninin, sıkıntının da daha artmasına neden olmaktadır. Kişi obsesyonların getirdiği sıkıntıyı azaltmak için kompulsif davranışlara ve/veya kaçınma davranışlarına başvurur. Örneğin eline mikrop bulaştığını, hastalanacağını düşünen kişi bu durumun verdiği sıkıntıdan kurtulmak için devamlı ellerini yıkamaya başlar yani temizleme kompulsiyonu geliştirir. Bu önce kısa dönem sıkıntısını azaltır ama sonra obsesyonu arttırarak ters şekilde sıkıntıyı arttırır. Yani sıkıntıyı azaltmaya yönelik başetme stratejisi, hastalığı arttıran bir durum haline gelir. Başka bir örnek ise kişi çocuklarına zarar vereceğini yoğun şekilde düşünür, bunun doğru olmadığını bilir ama kendini ikna edemez ve bu kişide çok yoğun sıkıntı yaratır. Bu sıkıntıdan kurtulmak için evden bütün bıçak, makas vs atar ve eşine sıkça çocuklara bir şey yapıp yapmadığını sorar. Ancak bıçakları atma, eşine devamlı çocuklara bir şey yaptım mı diye sorma kısa süreli rahatlamanın ardından obsesyonun kendisini daha da arttıran bir unsur haline gelir.
Bazen de bu düşünceleri kişi nasıl böyle düşünürüm şeklinde kendini sorumlu tutarak depresyona neden olabilmektedir.
OKB HASTALIK MI?
OKB, kişinin elinde olmayan bir beyin hastalığıdır. OKB kişinin elinde olmayan tıpkı bir diabet (şeker hastalığı) gibi tıbbi yönleri olan bir hastalıktır. Bu bir beyin hastalığıdır. Hastalığın nedeni olarak beyinde bazı nöronal şebekeler ile ilgili çalışmalar giderek artmaktadır.
Her takıntılı düşünce hastalık değildir. OKB de bu istenmeyen düşünceler ya da görüntüler zaman alan (günde bir saatten fazla), büyük sıkıntıya neden olan ve iş, sosyal veya diğer önemli işlevleri bozan saplantı ve / veya zorlantıların varlığını gerektirir.
Takıntılı düşünceler ve davranışlar içeren bir takım hastalıklar OKB ile ilişkili hastalıklar olarak adlandırılmaktadır. Bu hastalıklarla istenmeyen düşünce ve davranışlar içerdiği için benzer olarak değerlendirilmektedir. Bu hastalık grubunda OKB olarak değerlendirilmelidir. Obsesif-Kompulsif İlişkili hastalıklar şunlardır:
• Beden Dismorfik Bozukluğu
• Trichotillomania (Saç Çekme Bozukluğu)
• Ekskritasyon (Deri Yolma) Bozukluğu
• İstifleme Bozukluğu
1.Beden dismorfik bozukluğu: Beden dismorfik bozukluğu (BDB) bir kişinin gerçekte olmayan, var olduğunu sandığı bir beden kusuru ile aşırı uğraşması ya da bir beden kusuru varsa bile bunu aşırı abartması durumudur. Endişenin odağı genellikle yüz ve kafadır. Yüzünde oluşabilecek bir sivilce için günlerini aynaya bakarak harcayabilir ya da bunun için doktor, doktor gezebilirler. Yine aynı şeklide burnunun eğri oluşuna takılıp sürekli estetik ameliyat olabilirler. BDB, benzerliklerinden dolayı ruh sağlığı uzmanları tarafından OKB ile aynı şartlar kategorisinde olduğu düşünülmektedir. OKB de olduğu gibi burnum eğri mi ya da sivilcem gözüküyormuş şeklinde etrafındaki insanlardan güvence alıp kısa süreli rahatlama yaşarlarsa da ardından bu konu ile ilgili ciddi kaygıları ortaya çıkar.
2. Trikotilomani: Saç yolma hastalığıdır. Kişinin istemsiz olarak sürekli saçlarını yolması ve sonuçta kelliğe bile neden olmaktadır. Saçlı deri dışında daha nadir olarak kaş, kirpik ve diğer vücut kılları da yolunabilir. Yolma dürtüsü, zaman zaman karşı koymanın imkansız olduğunu hissettirdiği kadar güçlü olabilir. Ardından da kısa süreli bir rahatlama meydana gelmektedir. Yolma davranışı yapmadan yolma takıntısının rahatlamaması OKB ye benzetilmiştir. Birçok insan, saç derisini gizlemek için peruk, şapka veya eşarp takar, diğerleri ise saç dökülmesi için diğer alanlarda makyaj veya sahte kirpik kullanabilir. Çekmenin tekrarlayan doğası, OKB deki zorunluluklara benzemektedir.
3.Cilt yolma hastalığı: Deri yolma deri dokusunda hasara neden olan aşırı ve tekrarlayıcı şekilde deri yolunmasıdır. Deride ciddi biçimde hasara, hatta hayati tehlike oluşturabilecek sonuçlara neden olabilir. Başlarda ciltte ufak bir sivilce yada siyah nokta sıkılması ya da yolunması tekrarlama başlar ve giderek ilk başta büyük bir sorun gibi görünmeyen bu davranışlar hastalık haline geldiğinde toplu iğne veya keskin aletler kullanılabilir Bu davranış kişinin utanmasına, suçluluk duymasına ve içe kapanmasına yol açabilir.
4. İstifleme hastalığı (Biriktirme bozukluğu=Hoarding): Gerekli veya gereksiz eşyaların biriktirilmesi olarak tanımlanmıştır. Kendi yaşam alanlarını kısıtlama pahasına her yeri atık eşyalarla dolmakta ve ev nerdeyse çöp ev haline dönüşmektedir. OKB de olduğu gibi eşya saklama dürtüsü ve bu düşünceyi durduramama biriktirme davranışı ile rahatlama vardır.
