Bilindiği üzere Halk sağlığı literatüründe Koruyucu hekimlik olarak geçen ve “hastalıkla baş etmenin en kolay ve ucuz yolu hastalığa yakalanmadan önce gerekli önlemlerin alınmasıdır” anlayışı Halk Sağlığı programlarının en önemli konularından birisi halini almıştır. Hastalığa yakalandıktan sonra telafisi mümkün olmayabilen ve masrafının ağır olabileceği sonuçlar bireyin ve çevresinin hayatını zorlaştırmaktadır.
Bu anlayıştan yola çıkan sağlık sektörünün içinde bulunulan çağa ayak uydurma çabası hızla gelişmesini zorunlu hale getirmiş ve yapılan dönüşüm programları sağlıkta yetersiz de olsa olumlu anlamda değişimlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Bu anlayıştan feyz alıp ortaya çıkan değişimlerin en önemlilerinden biri olan tedavinin sadece bedensel değil, ruhsal ve sosyal anlamda da tedavi edilmesi gerekliliği ve buna yönelik çalışmaların, plan ve programların gerçekleşmiş olmasıdır. Çünkü sağlıklı olunma halinin ruhsal, fiziksel ve sosyal boyutları ile birbirinden ayrılmaz bir bütünlük oluşturduğu ve bu boyutların gerek hastalıktan önce gerekse de sonra olmak üzere birbirlerini etkiledikleri gerçeği artık bilinmektedir.
Hatta yapılan son çalışmalar fiziksel rahatsızlığı olan hastaların psikiyatrik ve psikososyal rahatsızlıklarının genel toplumdan daha fazla olduğunu ve duruma bütünsel bakılmasının ciddi anlamda gerekli olduğunu desteklemiştir.
Örneğin; bireyin hayatı için önemli bir güne (düğün, nişan..) hazırlanırken ciddi bir hastalığının olduğunu öğrenmesi ya da gebelik öncesi ya da sonrası anne adayının yaşayabileceklerinden dolayı fiziksel tedavisinin yanı sıra psikolojik destek görmesinin de gerekli olabileceği düşünülebilir. İşte Günümüzde, birçok fiziksel hastalığın etiyolojisinde özellikle psikolojik faktörlerin rol oynadığı veya bedensel yakınmaların organik veya psikolojik temelli olarak ayrılması görüşünden çok, tüm hastalara bütüncül yaklaşılması gerektiği anlayışı benimsenmektedir. Üzerinde önemle durduğumuz bu görüş konsültasyon – liyezon psikiyatrisinin temelini oluşturmaktadır.
Konsültasyon; hekimin izlediği hasta ile ilgili zorlandığı, yardıma ihtiyaç duyduğu durumlarda bir başka meslektaşından görüş almasıdır ve konsültasyon en çok; tedaviye uyumsuzluk, psikiyatrik amaçlı kullanılan ilaçların düzenlenmesi, hastalıktan ikincil (sekonder) kazanç sağlama durumları, kaygı ve depresif duygu durumu ile ilgili şikayetler, taburcu olmak istememe, intihar düşünceleri, hasta olduğunu kabul etmeme ya da hasta olmadığı halde hasta olduğu konusunda ısrarcı bir tutum sergileme gibi durumları kapsamakta iken; Liyezon ise bir klinikte sürekli ve karşılıklı olarak sağlık çalışanlarının kendi aralarındaki düzenli işbirliği içerisinde olma halini ifade etmektedir.
Konsültasyon – liyezon psikiyatrisi; klinik uzmanlık alanları ve Genel tıp ile psikiyatri arasındaki bağlantı ve işbirliğini yürüten bölüme denilmektedir. Hekim hasta ilişkisinde Hekimlerin hastaları sadece bedensel şikayetleriyle ele almayıp, ruhsal, sosyal, kültürel özellikleri ile ele almaları, hastalığın azalma ve artma dönemindeki çeşitli faktörleri dikkate almaları son derece yararlı olacağı için işte tam da bu noktada hekimleri bilgilendirme konsültasyon – liyezon psikiyatrisi bilim dalının ilk görevleri arasındadır.
Konsültasyon – liyezon psikiyatrisi; fiziksel hastalıklara eşlik eden ruhsal, sosyokültürel faktörlerin göz önünde bulundurulmasının gerekliliğine inanan, biyo-psiko-sosyal model ilkeleri ışığında hastalıkların tanı, tedavi ve araştırılmasında genel tıpla psikiyatri arasında işbirliği içinde çalışan bir tıbbın bir üst disiplinidir.
Özellikle de cerrahi girişim uygulanan ya da Fiziksel hastalığı olan hastalarda görülen hastalıkların ve ruhsal kriz’in araştırılması, tanısı, tedavisi, izlenmesi ve önlenmesine dönük geleneksel psikiyatriden ileri bir üst uzmanlık alanı olan konsültasyon – liyezon psikiyatrisi başta Amerika Birleşik Devletlerin de olmak üzere gelişmiş ülkelerin hastanelerinin en önemli birimi haline gelmiş ve gelişmekte olan ülkelerde bir üst uzmanlık alanı olarak kurumsallaşmıştır. Türkiye de ise bu disiplin ilk kez İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi bünyesinde Prof. Dr. Sedat Özkan öncülüğünde kurulup yıllar içerisinde ülkemiz üniversitelerinde ve hastanelerinde kurumsallaşıp yaygınlaşmıştır.
Liyezon Psikiyatrisine büyük katkılar sunan Lipowski’ye göre konsültasyon – liyezon psikiyatrisinin temel görevleri şöyle tanımlanmaktadır;
Psikiyatri branşının dışında çalışan doktor ve hemşirelere psikososyal tıp eğitimini vermek,
Fiziksel hastalıklarda ve Somatizayonu bulunan hastalarda psikiyatrik morbiditenin araştırılması, tanısı, tedavisi, izlenmesi, engellenmesi ve klinik tıp ortamlarında psikiyatrik tıp hizmetlerinin sağlanması,
Psikiyatri ile Tıp’ın kesiştiği alanlarda, tıbbi hastalarda ya da fiziksel yakınması bulunup genel kliniklere başvuran hastalarda araştırmalar yapılmasını içermektedir.
Özetlendiğinde Fiziksel rahatsızlıkların ruhsal rahatsızlıklara, rahsal rahatsızlıkların fiziksel rahatsızlıklara (psikosomatik) yol açabileceği bilinmektedir. fiziksel rahatsızlığı ile hastaneye başvuran hastalarda psikososyal etkileşimlere bağlı olarak ortalama %20-70 arasında tedavi gerektirecek düzeyde psikiyatrik sendrom gelişebilir. Gelişen psikiyatrik hastalıklar, sorunlar, psikososyal tepkiler dikkate alınmadığında ortaya çıkabilecek sorunlar;
Hastalık iş yükünü, tedavinin süresini ve maddi külfeti arttırır.
Hastalık, hasta, aile ve hekim için yeni güçlüklere yol açar.
Tedavi ve bakım sürecini, iyilik halini, hastalığın seyrini, yaşam kalitesini ve süresini tedaviye cevabını ve morbiditeyi olumsuz yönde etkiler.
Hastanın uyumunu bozar.
Hastalığın komplikasyonlarını arttırır.
Hastanın yaşam kalitesini bozar.
Bu yaşanabilecek olumsuz durumların etkisinin en asgari düzeye çekilmesi adına ön plana çıkan Konsültasyon – Liyezon psikiyatrisi en çok cerrahi işlemler, onkoloji (kanser), kadın doğum, kardiyoloji, nöroloji, fizik tedavi, kronik hastalıklar, endokrin, gastroentoloji ve dahiliye gibi branşlarda uygulanmakta olup önemi yadsınamaz ve önemi gelecekte daha da artacak gibi görünmektedir.
Kaynakça
Alaca, Ç. Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi Hemşireliğine Duyulan Gereksinimlerin İncelenmesi, Yüksek lisans Tezi, Mersin Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik ABD. Mersin, 2008.
Ekinci M, Okanlı A, Konsültasyon Liyezon Psikiyatri Hemşireliği, Atatürk Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 2, 2001
Kocaman N. Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi Hemşireliği ve Rolü nedir? Atatürk Üniversitesi HYO Dergisi 2005;8(3):107–118
