Kök hücre tam olarak olgunlaşmamış öncül hücrelere verilen addır. Kök hücreler vücudun başka bir organ yada dokusunun hücrelerine dönüşebilir. Kök hücreler insan hayatının cenin evresinde bulunanlar ve erişkin tipi kök hücreler olarak ayrılır.
Kök hücrelerin başlıca özellikleri şunlardır:
- Çoğalma yeteneğine sahiptir.
- Kendiliğinden bir büyüme ortamına yerleşebilir.
- Başka tip hücrelere dönüşebilir.
- Kendisini yenileyebilir.
- Zedelenmiş bir dokuyu onarabilir.
Farklılaşma yeteneklerine göre kök hücreler 3 gruba ayrılır: Sınırsız sayıda farklılaşabilen hücreler, sınırlı sayıda farklılaşabilen hücreler ve tek bir yönde farklılaşan hücreler.
Başlıca kök hücre kaynakları kemik iliği, kanda dolaşan kök hücreler ve göbek kordonundan alınan kandır.
Kök hücre nasıl alınır, nasıl saklanır?
Kemik iliği başlıca kök hücre kaynağıdır. Kemik iliği, vücudumuzdaki kan hücreleri ve savunma sistemi hücrelerinin yapıldığı ve kemiklerin içine yerleşmiş süngerimsi dokudur. Kemik iliği en yoğun leğen kemiğinde bulunur. Bu nedenle kemik iliği ve kök hücre en fazla leğen kemiğinden alınır. İşlem yapılırken hastaya anestezi verilir. Daha sonra leğen kemiğinden özel iğnelerle kemik iliği alınır. Alınan ilik özel torbalarda dondurulur. Hastaya verileceği zaman uygun ısıya getirilerek kullanılır. Verilen kemik iliği alıcının kemik iliğine giderek orada yeni hücrelerin yapımını sağlar.
Dolaşım kanında normalde kök hücre sayısı düşüktür. Kandan kök hücre alınmadan önce kişiye kök hücreleri kemik iliğinde uyaracak ilaçlar verilir. Bu ilaçlar sayesinde kök hücre sayısı artar ve dolaşıma katılır. Daha sonra verici özel bir makineye bağlanır. Bu makine sayesinde vericiden alınan kandan kök hücreler ayrılır, kalan kan tekrar vericiye döner. Birkaç kez tekrarlanan uzun bir işlemdir.
Kordon kanından kök hücre elde etmek:
Göbek kordonu kanından elde edilen kök hücreler lösemi ve lenfoma gibi hastalıkların tedavisinde gittikçe daha önemli rol oynamaktadır. İlk kez 1988 yılında gerçekleştirilmiştir. Kordon kanı bebeğin göbek kordonundan ve plasentadan alınır. Alınan kan test edilir, dondurulur ve gelecekte kullanılmak üzere kordon kanı bankalarında saklanır. Daha sonra doku gurubu uyumlu hastalara test edilerek kullanılır. Kordon kanı kullanılan hastalarda doku reddinin daha az yaşandığı gözlemlenmiştir.
Deri, kas ve beyin gibi organlardan da kök hücre elde etmek mümkün olsa da hem zor hem de pahalı ve risklidir.
Kişinin kendi kök hücresinin kendisine nakline otolog nakil, doku uyumu olan bir başka vericiden olan nakle allojenik nakil denir. Allojenik nakillerde genellikle en uygun kişi kardeş olmaktadır.
Kök hücre ne işe yarar ve hangi hastalıklarda kullanılır?
Günümüzde kök hücre nakli en fazla kan hastalıklarında kullanılmaktadır. Verilen kök hücreler kemik iliğine giderek yeni kan hücrelerinin yapımını sağlar. Şeker hastaları, omirilik hasarı olan hastalar, böbrek hastaları, parkinson, alzhemier gibi hastalıklar ve göz hastalıkları alanlarında kullanımı ile ilgili yoğun çalışmalar devam etmektedir.
