Son günlerde aşırı sıcaklar ile gündeme gelen Hipertermi, veya ısı hastalığı, anormal derecede yüksek bir vücut sıcaklığıdır. Genellikle sıcak, nemli havalarda çok fazla fiziksel aktivite yapmanın sonucunda meydana gelmektedir. İstanbul Okan Üniversitesi Hastanesi Acil Servis Uzmanı, Doç. Dr. Ali Osman Yıldırım önemli açıklamalarda bulundu.
Hipertermi, vücudunuzun salabileceğinden daha fazla ısı emdiğinde veya ürettiğinde ortaya çıkar. Bir insanın normal vücut ısısı yaklaşık 36-36,5 santigrat derecedir. 38 santigrat derecenin üzerindeki herhangi bir vücut sıcaklığı ortalamanın üstünde değer verir. Hipertermi genellikle sıcak, nemli koşullarda aşırı zorlamanın sonucudur. Hiperterminin çoğu formu önlenebilir.
‘Hipertermi ateş ile karıştırılmamalı’
Burada önemli olan; Hipertermi ateşle aynı şey değildir. Hipertermiye sahip olduğunuzda vücut ısınız, hipotalamusunuz (beyninizin birçok vücut fonksiyonunu kontrol eden kısmı) tarafından kontrol edilen belirli bir “ayar noktasının” üzerine çıkar. Ancak ateşiniz olduğunda, hipotalamusunuzaslında vücudunuzun ayar noktası sıcaklığını yükseltir. Vücut sıcaklığındaki bu kasıtlı artış, vücudunuzun bir hastalık veya enfeksiyonla savaşma girişimidir.
Hipertermi, (en azdan en şiddetliye) aşağıdakileri içeren bir grup ısı hastalığını tanımlar:
- Isı krampları: Terleme yoluyla çok fazla elektrolit (vücut sıvılarınızdaki tuzlar ve diğer önemli maddeler) kaybederseniz kas krampları oluşabilir. Isı krampları sıklıkla kollarınızda, ellerinizde, alt bacaklarınızda ve ayaklarınızda meydana gelir.
- Sıcak bitkinliği: Sıcak bitkinliği, sıcak kramplarından daha ciddidir. Vücut sıcaklığınız 40 santigrat derece kadar yüksek olabilir. Isı bitkinliği sıcak çarpmasına neden olabilir.
- Isı döküntüsü: Sıcak, nemli havalarda çok terlerseniz, ısı döküntüsü adı verilen bir cilt tahrişi geliştirebilirsiniz. Küçük, kırmızı sivilce veya kabarcıklardan oluşan bir kümeye benziyor. Isı döküntüsü genellikle dirsek kıvrımınızda, göğüslerinizin altında, kasıklarınızın yakınında veya üst göğüs ve boynunuzda gelişir.
- Isı stresi: Sıcak koşullarda çalışmanızı gerektiren bir işiniz varsa, mesleki ısı stresi oluşabilir. Örnekler arasında itfaiyeciler, madenciler ve inşaat işçileri yer alır. Isı stresi, ısı bitkinliğine veya sıcak çarpmasına neden olabilir.
- Sıcak çarpması: Hiperterminin en şiddetli şekli sıcak çarpmasıdır. Vücut sıcaklığınızın 40 santigrat derece üzerine çıkmasına neden olan yaşamı tehdit eden bir durumdur. Beyninizde ve diğer organlarınızda sorunlara neden olur. Vücut ısınız 41 santigrat derece üzerine çıkarsa, sıcak çarpması özellikle tehlikelidir.
Kimler risk altında?
Herkes ısı hastalığına yakalanabilir, ancak aşağıdaki durumlarda özellikle yüksek risk altındadır;
- Susuz kalmış yeterli miktarda sıvı almamış kişiler,
- 65 yaş üstü veya 4 yaş altı olmak,
- Sıcak havalarda yorucu fiziksel aktivite yapanlar,
- Aşırı derecede alkol tüketimi,
- Elektrolit dengesizliği olanlar,
- Kistik fibroz gibi terleme yeteneğinizi etkileyen bazı hastalıklarınız varsa,
- Kalbiniz, akciğerleriniz, böbrekleriniz, karaciğeriniz, tiroidiniz veya kan damarlarınız ile ilgili sorunlar belirli tıbbi durumlarınız varsa,
- Fazla kilolu veya zayıfsanız,
- Uyarıcılar, yatıştırıcılar, sakinleştiriciler veya kalp ve kan basıncı gibi belirli ilaçları alınıyorsa,
- Dar ve ağır elbise giyenlerde görülür.
2004 ile 2018 arasında, ABD’de her yıl ortalama 702 ısıya bağlı ölüm meydana geldi. Sporcular, açık havada çalışanlar, askeri kursiyerler, bebekler ve yaşlılar hipertermi geliştirme olasılığı en yüksek olanlardır.
Hiperterminin belirtileri nelerdir?
Isı krampları tipik olarak ayaklarınızda, baldırlarınızda, uyluklarınızda, ellerinizde veya kollarınızda ani kas spazmlarına neden olur. Kramplar ağrılı veya gergin olabilir. Kramp geçtikten sonra kaslarınız ağrıyabilir.Isı bitkinliği belirtileri şunları içerir:
- Bulanık görüş,
- Baş dönmesi,
- Hızlı nefes alma veya kalp atış hızı,
- Yorgunluk,
- Baş ağrısı,
- Baş dönmesi veya senkop (bayılma),
- Düşük kan basıncı,
- Kas ağrıları veya krampları,
- Mide bulantısı ve kusma,
- Zayıflık
Sıcak çarpması belirtileri genellikle sıcak bitkinliğine benzer olabilir, ancak şunları da içerebilir:
- Anhidroz (terlemeyen kuru cilt),
- Denge sorunları,
- Deliryum (kafa karışıklığı veya oryantasyon bozukluğu),
- Sıcak, kızarık cilt veya çok soluk cilt,
- Düşük veya yüksek tansiyon,
- Nöbetler
Sıcak çarpması olan kişilerde şok gelişebilir, komaya girebilir, organ yetmezliği yaşayabilir veya ölebilir. Sıcak çarpması belirtileri yaşarsanız, derhal tıbbi yardım alınmalıdır.
Isı krampları, ısı bitkinliği, ısı döküntüsü ve ısı stresi nasıl tedavi edilir?
Hafif ila orta derecede ısı hastalığı semptomları yaşarsanız, şunları yapmalısınız:
- Fiziksel aktiviteyi durdurun ve serin, iyi havalandırılan bir ortamda dinlenin,
- Ağır veya dar giysileri çıkarın,
- Kaybedilen elektrolitleri yerine koymak için hafif tuzlu içecekler için. Spor içecekleri veya birkaç çay kaşığı tuz karıştırılmış su içebilirsiniz. Kafeinli içeceklerden kaçının,
- Cildinize soğuk kompres uygulayın,
- Tahriş olmuş cildi kuru tutun. Kızarıklıktan kaynaklanan rahatsızlığı azaltmak için bir toz veya merhem sürün,
- Çocukları (veya evcil hayvanları) asla araba gibi kapalı, sıcak yerlerde bırakmayın,
- Isı dalgaları sırasında klimalı veya iyi havalandırılan alanlarda kalın,
- Sıcakta dışarı çıkacaksanız hafif, bol ve açık renkli giysiler giyin.
İşiniz veya spor nedeniyle sıcakta aktiviteler yapmanız gerekiyorsa, vücudunuzun yavaş yavaş sıcağa alışmasını sağlayın. Gerçekten zor işleri yapmanız gerekmeden yaklaşık iki hafta önce hafif işler yapmaya veya egzersiz yapmaya başlayın. Ardından, vücudunuzun yüksek sıcaklıklara dayanma yeteneğini kademeli olarak geliştirin. Mümkünse, işi daha serin olabileceği sabahın erken saatlerinde yapmayı planlayın. Sabah 10.00 ile 16.00 saatleri arasında kapalı alanlarda olmaya çalışmak gereklidir.
Aşağıdaki durumlarda doktorunuza başvurun:
- Yüksek ateş,
- Yürümekte, nefes almakta veya konuşmakta güçlük çekiyor,
- Aşırı terliyor,
- Bilincini kaybetmiş,
- Kafası karışmış veya kafası karışmış görünüyor iseniz mutlaka uzman hekiminize danışınız.
Bebekler, yaşlılar, sporcular ve zorlu dış mekan meslekleri olan kişiler hipertermi için en yüksek risk altındadır. Isı hastalığı olan kişiler vücut sıcaklıklarını hemen düşürmelidir. Sıcak çarpmasının ilk belirtilerinde hemen 112 aranmalıdır.
