Aşılar insanlığın sağlık alanında gerçekleştirdiği en faydalı, en önemli buluştur. Aşılar, 20. yüzyılda halk sağlığı için yapılanlar arasında -içme suyunun klorlanması, tütünün zararlarının ortaya konması gibi çok önemli buluşların önüne geçerek birinci sırada yer almaktadır. Geliştirilen çok sayıda aşı sayesinde 20. yüzyılın ikinci yarısına kadar insan sağlığını tehdit etmiş olan çok sayıda hastalık artık neredeyse kaybolma (eliminasyon) noktasına gelmiştir.
Bu nedenle 20. yüzyıl modern tıpta, aşı ve bağışıklama yüzyılı olarak da adlandırılabilir. Bu aşıları geliştiren bilim insanlarının büyük kısmının aşı ile ilgili çalışmaları nedeniyle Nobel ödülü almış olması bile aşıların ne kadar önemli buluşlar olduğunun bir göstergesidir. Günümüzde bağışıklama hizmetleri ile çocuk felci hastalığı eradikasyon noktasına getirilebilmiş ve diğer aşı ile önlenebilen hastalıkların kontrolünde de önemli bir yol alınmıştır. Küresel düzeyde Genişletilmiş Bağışıklama Programının (GBP) uygulanması ile her yıl 2.5 milyon 5 yaş altı çocuk ölümünün önlendiği rapor edilmektedir.
Erişkin Aşılaması
Yaşlanma bireyde fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden gerilemeye neden olan doğal bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Yaşlanma ile beraber bulaşıcı olmayan hastalık vaka ve ölüm oranlarında artış olurken, diğer yandan gerek yaşlanmaya bağlı gerekse kronik hastalıklara bağlı olarak bağışıklık sisteminin zayıflamasıyla bulaşıcı hastalıklara karşı duyarlılık da artmaktadır. Bu durum yaşlılarda aşı ile önlenebilen hastalıkların artmasına ve yaşlıların aşılama için önemli bir hedef nüfus haline gelmesine neden olmaktadır.
Erişkinler hangi aşılarla korunabilir?
Erişkinler, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, influenza (grip), pnömokok, difteri, boğmaca, tetanoz, Hepatit A ve B, meningokok, kuduz, human papilloma virüs ve herpes zoster gibi birçok hastalıktan aşılar sayesinde korunabilir.
Mevsimsel Grip Aşısı: Her yıl grip mevsimi başlamadan Ekim-Kasım aylarında bir doz yapılması öncelikle risk grubunda olan kişilere önerilir. Aşının özellikle önerildiği kişiler, 50 yaş ve üzeri bireyler, 6 – 23 ay arası çocuklar; kalp hastalığı, akciğer hastalığı, astım, böbrek hastalığı, diyabet gibi metabolik hastalıkları olanlar; 6-18 ay arası, uzun süreli aspirin tedavisi alması gereken kişiler, grip sezonunda 4 ayını geçmiş hamileler; grip komplikasyonları açısından riskli kişilerle ve 6 aydan küçük bebeklerle yaşayan kişiler, öğrenciler ve sağlık çalışanlarıdır.
Zatürre Aşısı: Zatürre akciğerin hafif veya şiddetli iltihabıdır. Küçük çocuklar ve ileri yaştaki bireylerde ciddi seyredebilir. Zatürre yakın temasla bulaşır. Streptococcus Pneumoniae hastaneye yatış gerektiren zatürrelerin yüzde 30-50’sinden sorumludur. Sigara kullanımı, solunum yollarının viral enfeksiyonları riski arttırır. Aşının özellikle önerildiği kişiler; 65 yaş ve üzerindekiler, kronik hastalığı olanlar; kalp, akciğer, diyabet, kronik karaciğer hastalığı olanlar, alkol bağımlıları, dalağı alınmış olanlar, bağışıklığı baskılanmış olanlar, astım hastaları ve sigara kullanıcılarıdır.
Tetanoz Aşısı: Tetanoz oksijensiz ortamda toksin üreten C.tetani isimli bakterinin oluşturduğu hastalıktır. Toprakta yaygın olarak bulunur. Sinir sisteminde hastalık oluşturur. Her türlü yaralanmayla oluşabilir. Başlangıçta 3 doz aşılanmanın ardından 10 yıl ara ile hatırlatma dozları gereklidir.
Hepatit B Aşısı: Bölgelere göre farklılıklar olmakla birlikte Türkiye’de toplumun ortalama yüzde 5’i Hepatit B bulaştırıcısıdır. Karaciğerin kronik hastalığı sonucunda siroz ve karaciğer kanserine yol açabilir. Sağlık çalışanları, ailesinde taşıyıcı veya hasta olan kişiler, çok eşliler, uyuşturucu kullananlar, başka karaciğer hastalığı olanlar, seyahat edenler bu hastalık için risk grubudur.
Zona Aşısı: Zona olan bireylerin geçmişinde hayatın herhangi bir döneminde geçirilmiş suçiçeği hastalığı vardır. Suçiçeği geçirmiş bir kişinin yaşamı boyunca zona geçirme riski yüzde 25-30’dur. Zona döküntüleri tipiktir. Tek taraflı ağrı ve kaşıntıyla başlar. Nadiren döküntüsüz olabilir. Komplikasyon gelişebilir. Aşı, zonanın sıklık ve şiddetini azaltır. Bir veya iki doz aşı yeterli koruma sağlar.
Kızamık – Kızamıkçık – Kabakulak Aşıları: Önceden kızamık için aşılı olduğunu ya da kızamık geçirdiğini belgeleyen erişkinler dışında tüm erişkinlere uygulanmalıdır. Önerilen 4 hafta ara ile 2 doz şeklindeki uygulamadır. Sağlık personeli, uluslararası seyahat edecek olanlar ve salgın durumlarında o toplumdaki erişkinler, özellikle aşılanması önerilen gruplardır.
Erişkin kabakulak aşılaması için de kızamık aşılanmasındaki öneriler aynı şekilde geçerlidir. Erişkin yaşta kabakulak geçirildiğinde sağırlık, infertilite (kısırlık) ve menenjit gibi komplikasyonlar daha sık geliştiği için bağışık olmayan tüm erişkinlere kabakulak aşısı yapılması önemlidir. Kızamıkçık için erişkinde hedef kitle doğurganlık çağındaki kadınlardır. Hedef gruptakiler için güvenilir bağışıklık öyküsü yoksa serolojik tetkik gerektirmeksizin aşılama yapılabilir.
Meningokok Aşısı: Dalağı alınmış olanlar, bağışıklık sistemi baskılanmış olanlar, endemik bölgelere seyahat edecek olanlar; HIV enfeksiyonu olanlar, askeri birlikler, yatılı okullar gibi enfeksiyon geliştiğinde salgın olasılığı olan kalabalık ortamlarda bulunan kişilere önerilir.
Hepatit A Aşısı: Risk grubunda olanlar; Hepatit A’nın endemik olduğu yere yolculuk edenler, askeri personel, homoseksüel ve biseksüel erkekler, parenteral ilaç alışkanlığı olanlar, kronik karaciğer hastalığı olanlar, pıhtılaşma faktörü verilenler, Hepatit A yönünden iş riski olanlar (temizlik işçileri, gıda işlerinde çalışanlar gibi), kreşlerde çalışanlar, mental retarde hastaların bakıldığı merkezlerde kalanlar ve çalışanlardır.
Human Papilloma Virus (HPV) Aşısı: Seksüel aktif kadınların yüzde 50’si 2 yıl içinde enfekte olur. Yaşam boyu yakalanma riski yüzde 80’dir. Enfekte kadınların yüzde 80’inin erkek partnerinde de HPV bulunur. Temel bulaşma yolu cinsel ilişkidir ve en etkili korunma yöntemi aşıdır. Aşı 9-26 yaş arasındaki kadınlara önerilmektedir. Hedef kitle seksüel aktiviteye başlamamış genç kızlar olmalıdır. Aşı, bağışıklığı baskılanmış kadınlara önerilebilir ancak etkinliği net olarak kanıtlanmamıştır. Emzirme sırasında uygulanabilen aşının gebelik sırasında uygulanması önerilmemektedir.
Kuduz Aşısı: Şüpheli temas oluşmadan risk grubuna aşılama yapılabilir. Kuduz açısından yüksek riskli işlerde çalışan kişiler (veteriner hekimler, hayvan bakıcıları, kuduz laboratuvarı çalışanları, korucular), kuduz ihtimali olan hayvanlarla sık temas eden kişiler, köpek kuduzunun yüksek olduğu, buna karşı uygun tıbbi yaklaşımın verilemeyeceği bölgelere seyahat edenler bu gruptadır. Toplam 3 doz önerilir. Şüpheli hayvan teması sonrasında ise öncelikle yara bölgesi bol su ve sabunla yıkanarak, en yakın sağlık kuruluşuna başvurulması gerekir.
Çocuklar Hangi Aşılar ile Korunabilir?
Aşılar, belirli bir hastalığa yakalanmadan önce kişilere ulaşıp onların bağışıklamalarını sağlamak amacıyla verilir. Vücutta savunma mekanizmasını uyararak, hastalık etkenini tanıyan ve bu etkenle karşılaşıldığında onu yakalayıp yok eden koruyucu maddelerin (antikorlar) oluşmasını sağlarlar. Bu şekilde aşılanan kişi aşılandığı hastalıklara karşı bağışık yani dirençli olur. Oluşan direnç genellikle ömür boyu vücutta kalır ve hastalık etkeni ile karşılaşınca onu etkisiz kılmak için savaşır.
Bu nedenle çocuklar dünyaya gelir gelmez aşılama programına alınır. Ülkemizde genişletilmiş aşı programında yapılan aşılar ve etkileri şunlardır:
DaBT (karma aşı): Difteri (kuşpalazı), Boğmaca ve Tetanoz’dan
Polyo aşısı: Çocuk felcinden
Hepatit-B aşısı: Hepatit B’ye bağlı B tipi sarılık, siroz ve karaciğer kanserinden,
Hib aşısı: H. influenza tip b’ye bağlı menenjit (beyin zarı iltihabı), zatürre ve orta kulak iltihaplarından,
BCG aşısı: Başta akciğerler olmak üzere vücudun birçok bölgesine yerleşerek ölümcül seyredebilen Veremden
KKK (Kızamık-kabakulak-kızamıkçık) aşısı :kızamığa bağlı zatürree, orta kulak iltihabı ve SSPE (subakut sklerozan panensefalit; ileri yaşlarda ortaya çıkan ilerleyici beyin hasarı) hastalığından, doğumsal kızamıkçık sendromu (ağır kalp hasarı, sağırlık, beyin hasarı ve katarakt gibi doğumsal sakatlıklar neden olur.) ve kabakulaktan
Konjuge Pnömokok aşısı: zatürree, beyin iltihabı ve kan zehirlenmesinden
Hep-A aşısı: Hepatit-A ya bağlı A tipi sarılıktan
Suçiçeği aşısı: Suçiçeği hastalığından ve yıllar sonra ona bağlı olarak gelişen Zona’dan korur.
