Demans (bunama), entelektüel yetenekleri silen, bilişsel, davranışsal ve işlevsel gerilemeye yol açan, mesleki ve sosyal alanda kayıplarla giden ilerleyici bir sendromdur.
Gerçekte bilgileri değerlendirme hızında yavaşlama, ilerleyen yaşla beraber ortaya çıkan normal bir bilişsel değişikliktir. Ama bu durum ne hızla ilerler, ne de önemli oranda yeti yitimine neden olur. Demans sendromları belirgin düzeyde bir yeti yitimine neden olur ve hiçbir zaman yaşlılığın normal gidişine ait bir durum değildir.
Ülkemizde de giderek artmakta olan yaşlı nüfusa bağlı olarak demans ilgi odağı olamaya başlamıştır. Demansın bilişsel ve davranışsal belirtilerine yönelik olarak piyasaya çıkan yeni ilaçlar, hem hekimlerimize, hem de hasta ve yakınlarına ümit vermektedir.
Demans toplumsal açıdan birçok götürüsü olan bir rahatsızlıktır. Özellikle davranışsal belirtilerin orta-ileri evrelerde ortaya çıkması ile hastalar sürekli bakıma gereksinim duyarlar. Bakım vermekte olan akrabalar ciddi bir psikolojik yük altına girmektedirler.
Demansın nedeni nedir?
Demans sendromları çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilirler. Bu dejeneratif bir süreç olabildiği gibi, herhangi bir genel tıbbi durumdan, damarsal patolojilerden, tümörlerden, madde kullanımından ya da bu nedenlerden bir ya da birkaçının birlikteliğinden de ortaya çıkabilir.
Demansın belirtileri nelerdir?
Demansta bellek bozukluğunun varlığı bir ön şarttır. Bellekle ilgili sorunlar nedeniyle o kişi yapılan konuşmaları hatırlamayabilir, biraz zaman geçince aklına yazdığını sandığı yeni öğrenilen bir ismi, telefon numarasını hatırlayamayabilir. Hastalık ilerledikçe geçmişte öğrenilen bilgiler de yavaş yavaş kaybolmaya başlar. Bununla birlikte aşağıdaki bilişsel sorunlardan en az biri de bellek bozukluğuna eşlik etmelidir.
-Dil işlevlerinde sorun (Afazi): Örneğin arzulanan kelimenin bulunamaması tipik bir sorundur
-Frontal (Ön beyin bölgesi) yürütücü işlevlerde sorun: Bu işlevler insanın toplumsal yaşamını sürdürebilmesi için en gerekli olanlarıdır. Bu işlevlerdeki bozulma hasta yakınlarına garip gelen, bir türlü kabullenemedikleri davranışların ortaya çıkmasına yol açabilir. Bu yetenekler şunlardır: Yargılama, soyutlama, neden-sonuç ilişkisi kurabilme, uygunsuz dürtüleri bastırabilme, organize edebilme, sıraya koyabilme vb.
Bir hastanın nedensiz olarak saçma, mantıksız davranışlar sergilemesi, uygunsuz davranışların ortaya çıkması, olaylar arasında bağlantı kuramaması bu işlevlerdeki bozukluğa işaret etmektedir.
-İnce ve karmaşık motor hareketlerde kusur olması (Apraksi): Kolaylıkla yapılabilen bir hareketi (diş fırçalama, saç tarama) istendiğinde yapamama ya da taklit edememe ya da belli bir amaca yönelik seri halde yapılması gereken hareketlerin sırasını karıştırma. Bu beceri eksiklikleri, Alzheimer hastalığında sıklıkla karşımıza çıkabilir.
-Duyusal uyaranları tanıma yeteneğinin kaybolması (Agnozi): Duyusal sistemin normal olmasına karşın, duyusal uyaranları tanıma yeteneğinin kaybolmasıdır. Görsel agnozi, bir nesnenin ne olduğunu ya da nasıl çalıştığını kendisine yalnızca görsel yolla sorulduğunda bilememektir. Kişi sorulara nesneye dokunduğu taktirde yanıt verebilir. Uzamsal agnozi ise, bildiği mekanlarda bile yolunu kaybetmedir. Erken evrede eve giden sokakları karıştıran bir hasta, hastalık ilerledikçe evdeki odaları da karıştırabilecektir.
-Dikkat ve konsantrasyon bozukluğu: Demansta bir çok yeni uyaranı fark etmek ve bunlardan en gerekli olanlarını seçip odaklanmak bozulmuştur.
Bu bilişsel sorunlar mesleki ya da toplumsal işlevsellikte belirgin bir bozukluğa neden olur ve önceki işlevsellik düzeyinde belirgin bir azalma olur. Sürekli bir bilişsel gerileme görülür.
Demans ne sıklıkta ve kimlerde görülür?
Yaş ilerledikçe yükselen bir görülme sıklığına sahip demans 65 yaş üstü nüfusta % 4, 85 yaş üstü nüfusta ise % 40 oranında görülmektedir. Alzheimer tipi demans, tüm demansların yaklaşık üçte ikisinden sorumludur. Vasküler demans ise % 15-20’sini oluşturarak ikinci en sık görülen alt tiptir. Tüm dünyada demans subtiplerinin sıklığı benzerlik göstermektedir ve toplumun bütün gruplarını etkiler ve sosyal sınıf, cinsiyet, etnik grup ya da coğrafi bölge ile bir ilgisi bulunmamaktadır.
Demans için risk faktörleri nelerdir?
Yaş en güçlü risk faktörüdür. Yaştan sonra ailede Alzheimer tipi demans öyküsü bulunması çok önemli bir risk faktörüdür.
Demans teşhisi nasıl konur?
Demans teşhisi, hastanın iyi bir mental ve fiziksel muayenesi ve yakın bir akraba ya da arkadaşından kişinin geçmişi ile ilgili bilgi alınması sonrasında muayene eden doktorun deneyimini ve diğer verileri (MR, BT görüntüleri, Nöropsikolojik testler) kullanarak koyduğu klinik bir tanıdır. Demans tanısı konduktan sonra da hangi tip demans olduğunun ayırıcı tanısının yapılması hem hastalığın gidişi hem de tedavisi açısından önem taşımaktadır.
Demansın tedavisi nasıl yapılır?
Demansların tedavisi veya tedaviye cevabı demansın hangi tip olduğuna bağlı olarak farklılıklar göstermektedir. Şu an için demansların kesin bir tedavisi yoktur. Ancak bazı nedenlere bağlı (B12 vitamin eksikliği, Tiroit hormon bozukluğu gibi) ortaya çıkan demaslarda eksik olanın yerine konulması ile kesin tedavi mümkündür. Bu hastaların tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar hem hastalığın seyrini yavaşlatabilmekte hem de bazı belirtilerin kısmen veya tamamen ortadan kalkmasına yardımcı olmaktadır. Bundan dolayı tüm demaslı hastaların bir psikiyatri veya nöroloji doktorunun takip ve tedavisinde olmaları hem hastalığın seyri açısından hem de hastaya bakım verenlerin yükünün azaltılması bakımından önemlidir.
