Sıcaklık ve nem oranının arttığı yaz aylarında sıvı ihtiyacı diğer mevsimlere göre daha yüksektir. Vücut, hava sıcaklığına karşı ısısını dengede tutabilmek için daha hızlı nefes alıp verme, terleme ve idrar ile fazla ısısını dışarıya atar. İnsan vücudunun yaklaşık %65’i sudan meydana gelir. Erişkin bir insan günlük ortalama 2.5 litre sıvı kaybeder. Sıvı kaybının yanı sıra vücudun elektrolit dengesini düzenleyen sodyum, kalsiyum ve potasyum gibi mineraller de dışarı atılır. Normal şartlar altında vücut, sıvı elektrolit dengesini sağlamak için kaybettiği sıvı ve elektrolitleri besin ve su tüketimi ile karşılayabilir. Vücudun toplam sıvı miktarındaki azalmalar susuzluk hissi ile kendini gösterir. Sıvı miktarındaki azalmalar çoğalırsa ciddi sağlık problemleri yaşanabilir.
Dehidrasyon tanımı
Vücudun fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için gereken sıvı miktarının karşılanamaması durumunda dehidrasyon meydana gelir. Kabaca vücudun aşırı sıvı kaybetmesi ya da yeteri kadar sıvı alamaması olarak tanımlanan dehidrasyon, kaybedilen sıvının miktarına göre hafif, orta ve şiddetli olmak üzere 3 şekilde incelenir. Ağır dehidrasyon insan hayatını ciddi derecede tehdit eden önemli bir sağlık problemidir. Dehidrasyonun derecesi hem vücut belirtilerine hem de idrar testi, böbrek fonksiyon testi ve kan testlerine bakılarak değerlendirilir. Çocuklar, bebekler, yaşlılar ve kronik hastalığa sahip olanlar sıvı kaybına daha duyarlıdır. Özellikle yaşlılar ve bebekler susadıklarını tam olarak söyleyemedikleri için çok daha ciddi sağlık problemleri ile karşı karşıya kalabilir.
Dehidrasyon belirtileri
Günlük sıvı gereksiniminin altında sıvı tüketen kişilerin idrar akımı yavaşlar ve idrar yolu enfeksiyonlarına yakalanma riski ve böbrek taşı oluşma riski artar. Sıvı kaybındaki artış devam ettiğinde düşük tansiyon ve baş dönmesi gibi problemler gelişir. İleri derecede sıvı kayıplarında nabız artışı, böbrek yetmezliği, kas krampları ve bilinç kaybı gözlenir. Tüm bu semptomlar böbreğin yanı sıra karaciğer, beyin ve kalp gibi organlarda da bozukluklara yol açabilir.
Hafif dehidrasyon belirtileri:
- Susuzluk hissi
- Kas krampları
- Baş ağrısı
- Ciltte kuruma ve soğukluk
- İdrara çıkmada azalma ve koyu sarı renkte idrar
- Kuru ve yapışkan ağız
Ağır dehidrasyon belirtileri:
- İdrar yapmada zorlanma ve çok koyu sarı veya kehribar rengi idrar
- Ciltte kuruma ve buruşukluk
- Bilinç bulanıklığı, bilinç kaybı ve sinirlilik
- Nabızda ve nefes alıp vermede hızlanma
- Baş dönmesi
- Gözlerde kısılma
- Etrafa ilgisizlik ve şok hali
- Tansiyon düşüklüğü, özellikle ayağa kalkınca tansiyonun düşmesi
Dehidrasyon nedenleri
Gün içerisinde su içmeyi unutmak gibi ya da yürüyüş, seyahat, kamp gibi faaliyetler sırasında sağlıklı içme suyuna ulaşamama gibi oldukça basit nedenlerden dolayı kaybedilen vücut sıvısının yeri doldurulamayabilir. Bu sıvı kayıpları hemen yerine koyulabilir hafif dehidrasyon nedenleridir. Bunların dışında sıvı kaybı nedenleri:
- Özellikle bebekler ve çocuklarda yaygın olarak görülen ani başlayan şiddetli ishal ve buna eşlik eden kusma
- Enfeksiyon ya da güneş çarpması nedeniyle oluşan yüksek ateş
- Aşırı egzersiz ya da yüksek sıcaklık nedeniyle aşırı terleme
- Diyabet gibi kronik hastalıklar nedeniyle aşırı idrara çıkma
- Böbreklerin su tutma özelliğini kaybetmesine neden olan hastalıklar
- İdrar söktürücü, tansiyon ve antihistamik ilaçlar
- Alkol kullanımı
- Maraton koşuları, tırmanma, triatlon gibi dayanıklılık sporları
Dehidrasyon tedavisi
Dehidrasyon tedavisinde amaç, kaybedilen sıvı ve elektrolitlerin yerine konulmasıdır. Dehidrasyon derecesine ve nedenine göre hastalığın tedavisi belirlenir. Genellikle hafif ve orta derecedeki dehidrasyonda su tüketiminin artırılması en uygun çözümdür. Aşırı egzersize bağlı olarak gelişen sıvı kayıplarında elektrolit içeren sıvılar tercih edilebilir. Ağır dehidrasyon tablosunda ise hastanın en yakın sağlık kuruluşuna götürülmesi ve tedavinin doktor tarafından yapılması gerekir.
Not: Dehidrasyonun teşhisi ve tedavisi için aile hakimine ya da dahiliye doktoruna gidilebilir. Çocuklarda yaşanan dehidrasyon problemi için ise çocuk sağlığı konusunda uzmanlığına yapmış doktorlara gidilmesinde fayda vardır. Hastanın kaybettiği sıvı ve elektrolitler damar yoluyla verilir ve özellikle hayati önem taşıyan vakalarda hastanın hastaneye getirilmesi oldukça önemlidir.
