D vitamini birçok sistemin çalışmasını düzenlemede etkilidir. D vitamini yağda çözünen bir vitamindir ve güneşin ultraviyole ışınları ile ciltte üretilebilir. Vücutta biyolojik olarak aktif rol alan D vitamini formu kalsitriolün sentezi karaciğer ve böbrekte gerçekleştirilir. Liv Hospital Ulus İç Hastalıkları Uzm. Dr. Şamil Ömer Hersek esas olarak kemiklerin yapım ve onarımı için gerekli olan fosfat ve kalsiyum metabolizmasının düzenlenmesinde yardımcıdır. Ek olarak olması gereken normal aralıklardan düşük D vitamini seviyeleri iskelet ve iskelet sistemi dışı hastalıkların gelişimine zemin hazırlayabilir. D vitaminin beslenme ve güneş ışınları ile sağlanması her zaman yeterli olmayabilir. Bu kapsamda zenginleştirilmiş gıda ve takviyelere başvurulabilir. “D vitamini nelerde var ne işe yarar?” sorusuna cevap arıyorsanız yazının devamını okuyabilirsiniz.
D Vitamini nedir?
D vitamini yağda çözünen ve vücutta depo edilebilen bir vitamin türüdür. Özellikle kas ve iskelet sistemi, sinir sistemi ve bağışıklık fonksiyonlarında önemli işlevlere sahiptir. Cildin güneş ışınlarına maruz kalması, besinler ve besin takviyeleri ile D vitamini vücuda alınabilir. D vitamini iki ana forma sahiptir: D2 (Ergokalsiferol) ve D3 (Kolekalsiferol). Ergokalsiferol ve kolekalsiferol D vitamini olarak adlandırılabilir. Besinler, takviyeler ve güneş ışınları ile elde edilen D vitamini aktif halde değildir. D vitamininin aktifleştirilmesi amacıyla vücutta iki defa hidroksilasyon işleminden geçer. Karaciğerde ve böbrekte sırayla hidroksilasyona uğrayan D vitamini biyolojik olarak aktif olan “kalsitriol”e dönüştürülür. D vitaminin vücuttaki görevleri şu şekilde sıralanabilir:
- Bağırsaklarda kalsiyum emilimini destekleyebilir.
- Kemik mineralizasyonu sağlayabilir.
- Kan kalsiyum ve fosfat oranlarını düzenleyebilir.
- Kemik büyümesi ve şekillenmesini sağlayabilir.
Ek olarak D vitamini yetişkinlerde osteomalazi ve çocuklarda raşitizm hastalığının gelişmesini önleyebilir.
D Vitamini sağlığa faydaları nelerdir?
D vitamininin çoğunlukla kas ve iskelet sistemi için gerekli olduğu düşünülse de bağışıklık sisteminin desteklenmesinde ve bazı hastalıkların oluşmasının engellenmesinde aktif rol alabilir. Çalışmalara göre D vitamininin yeterli miktarlarda sağlanması sonucu önlenebilen sağlık sorunları şunları içerebilir:
- Raşitizm: Çocuklarda D vitamini yetersizliği varlığında ortaya çıkan bir sağlık sorunudur. D vitamininin sağlanması ile raşitizm tedavi edilebilir.
- Osteoporoz: Yeterli D vitamini alımı ile birlikte kalsiyum, kemiklerde mineral kaybını yavaşlatabilir, osteoporoz gelişmesini önleyebilir.
- Osteomalazi: Kemik yumuşaması vakalarının önlenmesi ve tedavisinde D vitamini etkinlik gösterebilir.
- Bilişsel gerileme: D vitamininin yeterli miktarlarda alınması bilişsel sağlığın sürdürülmesinde önemli bir yere sahip olabilir. Yeterli alınmayan D vitamini bilişsel gerilmeye yol açabilir.
D vitamini ayrıca kanser ve Multipl skleroz (MS) gibi diğer hastalıkların oluşma riskini azaltmaya yardımcı olabilir.
D Vitamini kaynakları nelerdir?
D vitamini doğal olarak çok az besinde bulunur. Bu nedenle ticari ürünlerin D vitamini ile zenginleştirilmesi sağlanabilir veya takviye haline sunulabilir. D2 ve D3 formları farklı gıdalarda farklı miktarlarda bulunabilir. “D vitamini nelerde var?” sorusuna yanıt olarak D vitaminin iyi kaynakları sayılabilecek besinler arasında şunlar bulunabilir:
- Yağlı balıklar (somon, alabalık, sardalya, uskumru, ton balığı vb.),
- Yumurta sarısı, peynir ve sığır karaciğeri (küçük miktarda),
- Zenginleştirilmiş sütler, portakal suyu, tahıllar ve ekmekler, kahvaltılık gevrek, yoğurt ve margarinler,
- Bazı mantar ve bitkiler,
- Bebek mamaları,
- Takviyeler.
Dışarıdan alınan D vitamininin yanı sıra ciltte bir miktar vitamin üretimi sağlanabilir. Üretilen D vitamini güneş ışınları ile aktif hale getirilerek vücutta kullanılabilir. Güneş ışınlarına maruz kalınan süre, saat aralıkları, mevsim ve cilt pigmentasyonu D vitamini üretimini etkileyen faktörlerdir.
D 2 Vitamini nelerde var?
D 2 vitamini olarak bilinen “ergokalsiferol” güneş ışınları aracılığı ile sentezlenmez. Bunun yerine D 2 vitamini zenginleştirilmiş besinler, bitkiler ve takviyelerde bulunan bir formdur. Bazı mantarlar değişken miktarlarda D 2 vitaminine sahiptir. Bununla birlikte piyasada mevcut mantarlara UV ışınları uygulanarak D 2 vitamini seviyeleri arttırılabilir. Genel olarak bitkilerde ve mantarlarda D2 vitamini az miktarlarda bulunabilir. Ek olarak Uv ışınları ile işlenen mantar tozları çeşitli gıdalarda kullanılabilir ve FDA tarafından gıda katkı maddesi kaynağı olabilir.
D 3 Vitamini nelerde var?
D 3 vitamini olarak bilinen “kolekalsiferol” güneş ışınları uyarımı ile ciltte sentezlenebilir. Bununla birlikte D 3 vitamini hayvansal gıdalarda ve takviyelerde bulunabilir. D 3 vitamini içeren hayvansal gıdalar başlıca morina karaciğeri yağı, yağlı balıklar (ton balığı, uskumru, alabalık, somon, sardalya vb.), sığır karaciğeri, yumurta sarısı ve peynirlerdir. D 3 oranları farklılık göstermekle birlikte bu kaynaklarda D vitamini metabolitleri de bulunabilir.
D Vitamini eksikliği nedir?
D vitamini emilimi ve sentezi birtakım vücut içi ve dışı faktörlerden etkilenebilir. Olması gereken seviyelerden daha az D vitamini bulunması “D vitamini eksikliği”ne yol açabilir. Eksiklik durumu bazı organların işleyişini olumsuz etkileyebilir. Yetersizliğe neden olan koşullar şunlar olabilir:
- Yetersiz ve dengesiz beslenme,
- Yaşlanma,
- Güneş ışınlarına maruziyetin azalması,
- Hava kirliliği,
- Yüksek BKİ,
- Bağırsak florasındaki değişiklikler,
- Bazı etnik kökenler ve pigmentasyon.
D vitamini eksikliğinin kronik veya şiddetli seyretmesi hipokalsemi (düşük kalsiyum seviyeleri) ve hiperparatiroidizme (aşırı aktif paratiroid bezleri) neden olabilir. D vitamini eksikliği durumunda bağırsaklardan yeterli miktarda kalsiyum emilemez. Bununla birlikte düşük kalsiyum miktarını dengelemek amacıyla paratiroid hormonu aşırı aktif çalışmaya başlayabilir. Ek olarak yetersizlik durumunda osteomalazi, raşitizm ve osteoporoz gelişebilir.
D Vitamini eksikliği belirtileri nelerdir?
D vitamini eksikliği vitamin seviyelerinin 20 ng/mL ve altında olması olarak tanımlanır. Vitamin seviyelerinin 12 ng/mL`nin altında olması şiddetli D vitamini eksikliğidir. D vitamini eksikliği durumunda iskelet sistemini etkileyen osteomalazi, raşitizm veya osteoporoz oluşumu görülebilir. Ek olarak hipokalsemi ve hiperparatiroidizm D vitamini yetersizliğinde ortaya çıkabilir. Bu kapsamda yetişkinlerde D vitamini eksikliği durumunda görülen belirti ve semptomlar şunlar olabilir:
- Kemik ağrıları,
- Kas zayıflığı ve krampları,
- Tükenmişlik,
- Yorgunluk ve depresyon.
Çocuklarda oluşan yetersizlik durumu raşitizme sebebiyet verebilir. Raşitizm ciddi D vitamini eksikliğinde oluşabilir ve belirtileri şunlar olabilir:
- Kemik ağrıları,
- Eğilmiş kemikler ve anormal büyümeler,
- Kaslarda güçsüzlük,
- Eklemlerde deformasyon.
D vitamini eksikliği her zaman belirti veya semptom göstermeyebilir.
D Vitamini eksikliği tedavisi nedir?
D vitamini eksikliği genellikle tehlikeli bir durum değildir ancak tedavi gerektirebilir. Özellikle 65 yaş üstü yetişkinlerde, koyu tenli bireylerde, yanlış beslenme koşulları ve obeziteye sahip, güneşe az maruz kalan kişilerde D vitamini seviyeleri düşük olabilir. D vitamini eksikliği yalnızca beslenme ile düzeltilemeyebilir. Bunun nedeni doğal olarak besinlerde bulunan D vitamini düzeylerinin çok düşük olmasıdır. Dolayısıyla D vitamininin takviyeler yoluyla sağlanması gerekebilir.
Vücutta D vitamini seviyelerinin yükseltilmesinde D 3 formunun daha etkili olduğu gösterilebilir. Bağırsaklarda vitamin emilimini etkileyen hastalıklar varlığında ve vitamin metabolizmasını değiştiren ilaç kullanımı yüksek doz D vitamini alınmasını gerektirebilir. D 2 ve D 3 formlarının takviyesine rağmen yetersizlik durumu mevcut olduğunda kalsitriol takviyesi tercih edilebilir. Ancak kalsitriol ile birlikte hiperkalsemi riskinin artması göz önünde bulundurulmalı ve kalsiyum seviyeleri takip edilmelidir. Şiddetli karaciğer hastalıkları ve yağ emilimi bozukluğu olan bireylerde kalsidiol düşünülebilir. D vitamini eksikliğinde fazla güneş ışığı maruziyeti genellikle önerilmez. Güneşin UV ışınlarına uzun süre maruz kalmak cilt kanseri oluşumunu tetikleyebilir.
Sık sorulan sorular
Kas ve kemiklerin sağlığının yanı sıra çeşitli hastalıkların önlenmesi açsından D vitamini kritik bir öneme sahiptir. Yaygın olmamakla birlikte D vitamini eksikliği veya yüksekliği durumunda bazı sorular gündeme gelebilir. Bu kapsamda “Nelerde D vitamini var?”, “D vitamini ne kadar alınmalı?” vb. en çok merak edilen soruları ve cevaplarını görmek için yazının devamını okuyabilirsiniz.
D Vitamini nasıl ölçülür?
D vitamini seviyeleri kan testleri ile ölçülebilir. Bunun için kan 25-hidroksivitamin D seviyeleri kontrol edilebilir. D vitamini eksikliği veya yüksekliğine ait belirti ve semptomlar varlığında kantestlerinde D vitamini seviyeleri ölçülebilir.
D Vitamini en çok nelerde var?
Doğal olarak besinlerde az miktarlarda yer alan D vitamini yağlı balıklar, bazı mantarlar, yumurta sarısı, peynirler, sığır karaciğerinde bulunabilir. Bununla birlikte kahvaltılık gevrekler, ekmek ve tahıllar, süt ve portakal suları, yoğurt ve bebek mamaları D vitamini ile zenginleştirilmiş gıdalardır.
D Vitamini eksikliği nelere yol açar?
D vitamini kalsiyumun emilimi ve metabolizmasını etkileyebilir. Bu doğrultuda D vitamini eksikliği kalsiyumun eksikliği durumu olan hipokalsemiye yol açabilir. Kalsiyum eksikliğinin düzeltilmesinde rol alan paratiroid bezleri daha çok çalışmaya başlar ve hiperparatiroidizm ortaya çıkabilir. Ayrıca osteoporoz, osteomalazi ve çocukalrda raşitizm oluşabilir.
Genel sağlık durumunuz için kontrollerinizi ihmal etmeyiniz. Liv Hospital`da D vitamini eksikliği ve toksisitesine yönelik hizmetler verilmektedir.
