1. Pandemi (Salgın Hastalık) ne demektir?
Pandemi küresel salgın anlamına gelir ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından ilan edilen bir durum saptamasıdır. Pandemi ilanı için hastalığın dünya çapında birkaç ülkeyi ve kıtayı etkilemesi gerekir.
2. COVID-19 nedir?
COVID-19, SARS-CoV-2 olarak adlandırılan virüsün neden olduğu bir enfeksiyon hastalığıdır. Hastalık ilk olarak Çin’in Vuhan şehrinde Aralık ayının sonlarında ateş, öksürük, nefes darlığı şeklinde solunum yolu belirtileri gelişen bir grup hastada tanımlanmıştır.
Korona virüsler, hayvanlarda veya insanlarda hastalığa neden olabilecek büyük bir virüs ailesidir. İnsanlarda, soğuk algınlığından Ağır Akut Solunum Sendromu (SARS) gibi daha şiddetli hastalıklara kadar çeşitli hastalıklara neden olduğu bilinmektedir.
3. Virüs dış ortamda ne kadar süre kalmaktadır?
Korana virüs grubundaki virüslerin, genel olarak dış ortama çok dayanıklı olmayan virüsler olduğu bilinmektedir. Ancak, damlacık yoluyla dışarıya yayıldığında yapıştığı malzemenin türüne, özelliğine, ortamın nem ve sıcaklığına göre aktif kalma süresi değişmektedir. Bu nedenle dezenfeksiyon işleminin dezenfekte edilecek yüzeyin yapısına göre sıklığının belirlenmesi gerekmektedir. Ayrıca dış ortamlarda 2 saatten beş güne kadar aktif kalabilme olasılığı düşünüldüğünde el temizliğinin önemi ortaya çıkmaktadır.
4. COVID-19 enfeksiyonu kişiye nasıl bulaşır?
Hasta bireylerin öksürmeleri, hapşırmaları hatta bazı verilere göre konuşurken ortama saçılan damlacıkların solunması ile bulaşır. Hastaların solunum parçacıkları ile kirlenmiş yüzeylere dokunulduktan sonra ellerin yıkamandan yüz, göz, burun veya ağıza götürülmesi ile de virüs alınabilir. Kirli ellerle göz, burun veya ağza temas etmek risklidir. Bu nedenle el sıkmak, tokalaşmak, sarılmak gibi yakın temas oluşturabilecek davranışlardan kaçınılmalıdır.
5. Hangi hastalıkları taşıyanlar bu hastalık için riskli gruptur?
Hastalığı ağır geçirdiği bilinen gruplar; 60 yaş üstü olanlar, kalp hastalığı, hipertansiyon, diyabet (şeker), kronik solunum yolu hastalığı gibi ciddi kronik tıbbi rahatsızlıkları olan insanlar, bağışıklığı baskılanmış olanlar, kanser hastalığı olan ya da bu nedenle kemoterapi alanlar, romatolojik hastalığı nedeniyle bağışıklığı baskılayıcı ilaç kullananlardır. Ayrıca hiçbir hastalığı olmasa da sağlık çalışanları hastalığı geçirme konusunda risk grubundadır.
6. Toplu alanlarda enfeksiyondan korunmak için neler yapılması gerekir?
Fazla kişinin temas edebileceği alanlar enfeksiyonların bulaşmasında yüksek risk taşımaktadır. Bu alanlarda mutlaka maske takılmalıdır. Eller görünür derecede kirli değilse, en az %60 alkol bazlı el dezenfektanı ile sık sık el hijyeni sağlanmalı veya eller kirli ise sabun ve su ile sık sık yıkanmalıdır. Ellerin 20 saniye boyunca su ve normal sabunla ovarak yıkanması yeterli hijyeni sağlayacaktır. Eller yıkama sonrasında mümkünse kâğıt havlu ile kurulanmalıdır. Kirli ellerle ağız, burun ve gözlere dokunulmamalıdır. Öksürme, hapşırma sırasında ağız ve burun tek kullanımlık mendille kapatılmalı, mendil yoksa dirseğin iç kısmı kullanılmalıdır. Kullanılan mendil hemen çöpe atılmalıdır. Olabildiğince kalabalık ortamlardan uzak durulmalıdır. Kalabalık ortamlara girilmesi gerekiyorsa, kişilerle aradaki sosyal mesafeye dikkat edilmelidir.
7. Maske takmak COVID-19 enfeksiyonundan korur mu?
Toplu alanlarda herkesin maske takmasını öneriyoruz. Sizin ve toplumun enfeksiyondan korunması için faydalıdır. Maskeler tek kullanımlıktır. Maskeyi attıktan sonra da el hijyeni mutlaka yapılmalıdır. Öksürük, nefes darlığı gibi solunum semptomları olanlar maske takıp en yakın sağlık kuruluşuna başvurmalıdır.
8. Dışarıda bulunduktan sonra eve girerken nelere dikkat etmem gerekir? Kıyafetlerden bulaşmayı önlemek için ne yapılması gerekir?
Dış ortamlardan kıyafetlerimizle getirebileceğimiz enfeksiyon yükünü azaltmak için ayakkabılar ev dışında çıkarılmalı ve bırakılmalıdır. Eve girildiğinde evdekilerle temas etmeden kıyafetler çıkarılmalı ve en az bir kac saat havalandırılmalıdır. Ardından ellerin ve yüzün yıkanarak dezenfeksiyonu sağlanmalıdır. Kıyafetlerin yıkanması için 60 derece sıcaklık ve normal deterjan yeterlidir.
9. Ev içinde kapı kolları, armatürler, lavabolar gibi sık kullanılan yüzeylerin temizliğini nasıl sağlayabilirim? Ev içinde alabileceğim önlemler nelerdir?
İyi bir dezenfeksiyon doğru yapılan yüzey temizliği ile başlar. Yüzey temizliği için yüzeylerin sabunlu ya da deterjanlı bir bezle silinmesi yeterlidir. Ancak dezenfekte edilecek yüzey çok kirliyse ve çok kişinin temas ettiği; bulaş açısından riskli görülüyorsa, silme işleminden sonra en az %60 alkol içeren solüsyon ya da antiseptik mendillerle dezenfeksiyon yapılabilir. Bunun dışında ek diğer dezenfektanlara gerek yoktur. Zeminler, tuvalet, lavabo gibi özel dikkat isteyen alanlar her zaman yapıldığı gibi çamaşır suyunu sulandırılarak silinebilir. Genel temizlik için 100 ölçü suya 1 ölçü çamaşır suyu yeterli olur, yani 10 litre suya 100 cc çamaşır suyu eklenerek elde edilecek solüsyonla yerler silinebilir; tuvalet ve lavabolar temizlenebilir. Daha yoğun hazırlanacak solüsyonlar uygulayıcı açısından başta solunum sistemi olmak üzere sağlık sorunlarına yol açabilir.
10. Hastalık şüphesi olan kişilerin evde diğer bireylere hastalığı bulaştırmaması için nelere dikkat etmesi gerekir?
Hasta olan kişiler ziyaretçi kabul etmemelidir. Mümkünse hasta bireyler ayrı odada kalmalıdır. Hastalık şüphesi olan kişilerin odasına girilmemeli, girilmesi gerekiyorsa hem hasta hem de sağlıklı kişi maske takmalıdır. Odalar sık sık havalandırılmalıdır. Hasta bireyler evin ortak alanlarında maske takmalıdır. Mümkünse ayrı bir tuvalet ve banyo kullanmaları uygundur. Ayrı tuvalet ve banyo yok ise bu alanlarda mutlaka maske takılmalı, her kullanım sonrası bu alanlar temizlenmelidir. Sık sık eller su ve normal sabunla yıkanmalı veya el antiseptikleri ile ovalanmalıdır. Tabak, bardak, havlu gibi eşyalar ortak kullanılmamalıdır.
11. Hangi durumlarda ellerin yıkanması gerekir?
•Öksürük ve hapşırık sonrası,
•Burun temizliğinden sonra,
•Yemek hazırlamadan önce ve hazırladıktan sonra,
•Yemek yemeden önce,
•Çöplere ve bozulmuş gıdalara dokunduktan sonra,
•Tuvalete girerken ve çıkarken,
•Eller görünür şekilde kirlendiğinde,
•Canlı veya ölü hayvanlarla temas sonrasında,
•Toplu taşıma araçlarını kullandıktan sonra,
•Dışarıdan eve gelindiğinde eller en az 20 saniye boyunca yıkanmalıdır.
12. Ellerin yıkanmasında önerilen bir dezenfektan var mıdır?
El temizliğini sağlamada el yıkama kurallarına uyulduğu takdirde su ve normal sabun yeterlidir.
13.Kolonya ne kadar süreyle el hijyeni sağlar?
Kolonya kullanıldığı anda dezenfeksiyon sağlar. Ancak kalıcı değildir. Eğer kullanım sonrasında tekrar kirlilik oluşabilecek malzemelerle temas söz konusu olursa koruyuculuğu olmayacaktır.
14.Evcil hayvan besleyen kişiler bu enfeksiyon için risk grubu mudur?
Şu an için böyle bir veri bulunmamaktadır. Evcil hayvan besleyen kişilerin temas sonrası el hijyenine dikkat etmeleri hayvanlardan geçebilecek hastalıklardan korunmak için önemlidir.
15.Hangi durumlarda sağlık kuruluşuna başvurmalıyım?
Ateş, öksürük ve solunum sıkıntısı şikayetleriniz olduğu takdirde mutlaka maske takarak, mümkün olduğu kadar toplu taşıma araçlarını kullanmayarak en kısa sürede bir hastaneye başvurunuz. Ateş önemli bir belirti olması nedeniyle her ailenin evinde bir ateş ölçer bulundurmasını öneriyoruz.
16.Bulunulan ortamda soğuk algınlığı belirtileri olan kişiler varsa ne gibi önlemler almalıyım?
Virüs, ağız, burun, göz gibi mukozalardan girer. Bu nedenle bu kişilerden en az 1.5 (bir buçuk) metre uzakta durulması, el sıkmak, sarılmak gibi yakın temas oluşturacak davranışlardan kaçınılması enfeksiyonun size bulaşmasını önler. Hasta olan kişilerin maske takması özellikle önemlidir.
17.Gıdaların (limon, portakal, sarımsak gibi) bu hastalıktan koruyucu etkisi var mıdır?
Bu hastalığa karşı koruyucu etkisi olabileceği bilinen bir gıda yoktur. Ancak bağışıklık sistemimizi güçlendirmek için yeterli ve dengeli beslenme, yeterli su tüketimi ve uyku düzenine dikkat edilmesi önemlidir.
18.Hastalıktan korunmak için kullanmam gereken bir ilaç ya da aşı var mıdır?
Şu anki bilgilerimiz ışığında bu hastalık için koruyucu olarak kullanılabilecek kanıtlanmış bir aşı ya da ilaç bulunmamaktadır. Bu konu ile ilgili bilimsel çalışmalar devam etmektedir.
19.Kalp, şeker, hipertansiyon gibi kronik hastalığı olan bireylerin ilaçlarını kolay temin edebilmesi için ne gibi düzenlemeler vardır?
Yüksek yaş grubu ve kalp, şeker, hipertansiyon gibi kronik hastalığı olan bireyler hastalığa yakalanma bakımından son derece riskli olmaları nedeniyle evden zorunlu haller dışında çıkmamaları gerekir. Devamlı kullanılması gereken raporlu ilaçlar reçetesiz olarak eczanelerden alınabilmektedir. Hastalar ilaçlarını kullanmaya devam etmelidir.
