Cinsel gelişim sorunu veya farklılığı nedir?
Kız veya erkek görünümünden farklı bir genital görüntü olmasıdır. Eskiden kullanılan ‘‘Hermafrodit’’ ve ‘‘Çift Cinsiyet’’ tanımlamaları gerçeği yansıtmamaktadır. Çünkü bu hastaların çoğu aslında “çift cinsiyetli’’ değildir. Sadece bazı nedenlerle dış genital organların gelişiminde değişik derecede farklılık mevcuttur. Kabaca 2000 çocuktan birinde görülürr.
Cinsel gelişim sorunu/farklılığı nedenleri nelerdir?
Genetik, gebelikte kullanılan bazı ilaçlar, doğumdan sonra ve ergenlikte salgılanan bazı hormonların eksik ya da fazla oluşu genital organlarda gelişim sorunlarına ve farklılıklara neden olabilir.
Cinsel gelişim sorunu/farklılığı nelere yol açar?
Cinsel kimlik ve cinsel işlev problemleri veya farklılıkları, cinsel yönelim farklılığı, cinsellikle ilgili yetersizlik kaygısı, karşı cinsle yakınlaşmayı erteleme ve evlilikten kaçma gibi önemli durumlar ortaya çıkabilir. Kişide sosyal uyum ve psikolojik sorunlara, depresyon, güvensizlik, yalnız hissetme, özgüven ve davranım sorunları, kendine zarar verme (intihara neden olabilir. Hisettiği cinsiyetten farklı görünümde olduğunun farkına varması travmatik sonuçlara neden olabilir.
Uzun dönemde genital organların çocuğa etkisi
Erkeklerde penisin boyutu, kızlarda adet görememe, memelerin büyümemesi ve rahmin olmaması, yıllarca uygulanan hormon tedavileri ve doğurganlık şansının olup olmayacağı gibi pekçok kaygı nedeni vardır. Ayrıca, ileri yaşta cinsel gelişim farklılığının tipine göre değişen oranda (%5-50) mevcut olan ‘cinsiyetinden hoşnutsuzluk-memnuniyetsizlik’ görülebilir.
Kız görünümlü erkek, erkek görünümlü kız olabilir
Kız tipi cinsel gelişim farklılığı veya sorunu en sık görülen durumdur. Bu gruptaki çocukların genetik ve iç genital organ gelişimi kız olduğu halde dış genital görünüşleri erkek gibidir. Erkek tipi cinsel gelişim farklılığı veya sorunu da bunun tam tersidir; yani genetik ve iç organ gelişimi erkek tipinde olduğu halde dış genital görünüşü kız gibidir. Ayrıca, seks kromozom bozukluğuna bağlı cinsel farklılaşma sorunu veya nadiren gerçek çift cinsiyet de olabilir.
Cinsel gelişim sorunu/farklılığı nasıl fark edilir? Hangi belirtilere dikkat edilmeli?
Aileler hangi durumlarda şüphelenmeli?
Bebeğin dış genital şeklinin tipik kız veya erkek görünümünden farklı olması önemli bir belirtidir. Aileler bebeğinde;
- Genital bölgenin kız veya erkek açısından net olmaması,
- Erkek düşünülen çocukta doğuştan sünnetli ve her iki yumurtanın torbada bulunmaması,
- Kız düşünülen çocukta klitorisin büyük olması, iki taraflı kasık fıtığı ile beraber yumurtaların bulunması
gibi durumlarda ‘‘cinsel gelişim sorunu veya farklılığı’’ndan şüphelenmelidir.
Bebeklikte detaylı muayene ile erken fark edilebilir
Bebeklerde mutlaka detaylı genital muayene yapılmalıdır. Böylece, yenidoğan döneminde erken fark edilebilir. Dış genital görüntüsü farklı olan bebeklerin kromozom yapısı araştırılmalı ve gonadları (yumurtalık/testis) muayene edilmelidir.
Tanıda gecikme olmaması için herhangi bir hastalık nedeniyle doktora giden çocukların tümünde ‘‘genital bölge muayenesi’’ detaylı ve titiz olarak yapılmalıdır.
Ergenlik döneminde adet görmeme veya memenin gelişmemesi veya penisin küçük kalması önemli belirtidir
Bazı kişilerde bebeklikte dış genital yapı tipik erkek veya kız görüntüsünde olduğu için erken tanı mümkün olmayabilir. Ancak ergenlik döneminde yaşıtlarıyla farkları belirginleşir. Bu dönemde adet görememe, meme gelişiminin olmaması, penis boyunun küçük kalması önemli belirtilerdir.
Yetişkin dönemde çocuk sahibi olamama önemli belirtidir
Kişi, erkek görünümünde olup kendini kadın cinsiyetinde hissedebilir. Ya da dışarıdan tipik kız olarak görüldüğü halde erkek cinsiyetinde hissedebilir. Evlilik sonrasında çocuk sahibi olamama nedeniyle yapılan araştırmalar sonucunda yetişkinlikte cinsel gelişim sorunu veya farklılığı ortaya çıkabilir.
Çocuklarda cinsiyet ne zaman şekillenir?
Çocuklarda cinsiyet ile ilgili davranışsal belirtiler 2-6 yaş arasında daha belirgindir. Bu dönemde çocuklar büyük oranda cinsel organlarını tanır ve cinsel kimliğini kazanır. Önemli kaygılar ve kafa karışıklığı olmaması için bu yaş periyodunda çocuğa doğru yaklaşım önemlidir.
Cinsel kimlik gelişiminde önemli faktörler nelerdir?
Çocuk kendini nasıl tanımlıyor ise o cinsiyete uygun davranışları daha fazla sergiler. Cinsel kimliğin gelişi- minde yetiştirilen cinsiyet, genetik yapı ve hormonlar önemli rol oynar. Ancak cinsiyet; kromozom yapısı ve cinsel organlar ile uyumlu olmayabilir.
Çocuklarda cinsiyete nasıl yaklaşılmalı?
Multidisipliner yaklaşım şart
Cinsel gelişim sorunu veya farklılığı olan çocuklara multidisipliner yaklaşım şarttır. Başta çocuk endokrin uzmanı, çocuk psikiyatrisi uzmanı ve çocuk cerrahisi veya çocuk ürolojisi uzmanı olmak üzere pekçok hekimden oluşabilen multidisipliner bir kurul tarafından değerlendirilmelidir. Bu komisyon bireylerin ilerideki cinsel yaşamını, psikolojisini, beklentilerini, doğurganlığını, sosyal çevresini ve yapılacak tedavi veya yaklaşımların olası fayda ve zararlarını göz önüne alarak aile ve büyükse çocuk ile değerlendirilir.
Aile ve çocuk da mevcut duruma yaklaşıma dahil edilmeli; kaygı ve beklentileri önemsenmeli
Bu çocuklar değerlendirilirken aile ve anlama-algılama yaşına gelmiş çocuk ile yakın iletişim gereklidir. Aile ve çocuk sürece katılmalı, kaygı ve beklentileri göz önünde bulundurulmalıdır. Acil ve yaşamsal bazı özel durumlar dışında mümkünse daima geleceği ile ilgili son kararı çocuğun kendisi vermelidir.
Cinsel gelişim sorunu/farklılığında takip ve tedavi yaklaşımı nasıl olmalıdır?
Yaklaşımın türü durumun fark edildiği yaşa göre değişebilir. En sağlıklı yaklaşım için durumunun erken fark edilmesi çok önemlidir.
Kesin tanısı konmuş ve cinsiyet farklılığı kuşkusu kalmamış çocukların dış genital görünümü yetiştirileceği cinsiyete uygun olarak düzeltilebilir. Ancak cinsel kimlik konusunda gelecekteki durumu belirsiz veya tereddüt olan çocuklarda acil olmayan tedaviler ileriki yaşlara ertelenmeli ve bireyin kendi geleceğini kendisinin belirlemesine olanak sağlanmalıdır.
Ayrıca, ileride olası cinsiyetten mutsuzluk ve olası cinsiyet değiştirme talebi gözönüne alınarak geridönüşümü olmayan hiçbir cerrahi işlem yapılmamalıdır.
Cerrahi girişim düşünülenlerde pratikte ne tür ameliyatlar yapılmaktadır?
Erkek cinsiyette olanlarda; sağlıklı gelişmemiş bozuk kız tipi iç genital organ artıkları çıkarılabilir. Küçük ve bozuk gelişen cinsel organ penis şekline getirilebilir. Penisin hemen altında yumurta torbası oluşturulup varsa testis bu torbaya yerleştirilebilir. Testis yoksa torbaya protez yerleştirilebilir.
Kız cinsiyete olanlarda; penis şeklinde büyümüş olan cinsel organ kesilmeden sadece gizlenerek klitoris şekline getirilebilir. İşeme borusuna açılan vagina buradan ayrıştırılıp dışarıya genital bölgeye ağızlaştırılabilir. Sünnet derisinden genital dudaklar yapılabilir. Gerçek vagina yoksa deri veya barsak gibi dokulardan yapay vagina oluşturulabilir.
Uzman ekibin deneyimi çok önemli
Bu çocukların ilerideki cinsel hayatı, doğurganlığı ve ciddi psikososyal sorunları nedeniyle mutlaka bu konuda gerekli olan eğitimi almış ve deneyimli uzmanlar topluluğu tetkik, takip ve gerekirse tedavi etmelidir.
Ne tür tedaviler yapılabilir?
Sadece anatomik olarak organları oluşturmak çözüm değildir. Uzun yıllar sürecek olan hormonal ve psikolojik tedavi ve takip çok önemlidir.
Bu çocuklara yaklaşım nasıl olmalı? Nasıl davranılmalı?
Bu bireylerin yaşamının her aşamasında mutlaka multidisipliner bir ekip yaklaşımı olmalı ve yaşam boyu destek verilmelidir.
Hekim, aile ve çevreye büyük görev düşüyor. Çocukları yargılamak intihara götürebilir!
Bu çocukların toplumda normal işlevsel bir birey olma potansiyeli yüksektir. Çocuğun mahremiyetine saygı duyulmalıdır. Sık sık genital muayene, fotoğraf çekimi, sonucu kendini “yaratık” gibi hissetme şeklinde ciddi problemler oluşabilir.
Cinsel gelişim sorunu veya farklılığı olan yetişkinler durumları nedeniyle değil; aslında aile, doktor ve toplumun davranış biçimi ve algısı nedeniyle ciddi sorun yaşarlar.
Dikkat edilmesi gereken temel noktalar:
- İsim koyma ve nüfusa kayıt multidisipliner yaklaşım sonrasına ertelenmeli.
- Cinsiyet ve cinsel durumuna uygun yetiştirmede tutarlılık ve tarafsızlık olmalı.
- Cinsiyet rollerinde (oyuncak, oyun, arkadaş ve ilgi alanları) özgür bırakılmalı.
- Çocuğa bedeniyle ilgili kararları kendisinin vereceği duygusu aşılanmalı.
- Çocuk muayene sırasında rencide edilmemeli, izin alınarak genital muayenesi yapılmalı.
- Çocuğun bilgilendirilmesi yaş ve gelişim düzeyine göre aşamalı olarak yapılmalı.
- Psikososyal destek erişkin döneme kadar sürmeli.
SLOGANLAR
Doğduğu andan itibaren bebeklerin genital muayenesi detaylı yapılmalı ve şüpheli veya farklı bebeklerde durum erken fark edilip doğru ve tarafsız yaklaşım sergilenmeli.
Doğru yaklaşım sonucunda, bu bireyler yakın arkadaşlık kurma, aşık olma, cinsel işlevsellik, evlilik fırsatı ve çocuk sahibi olma gibi yaşam kalitesini arttıran gelişmeler kaydedebilir.
