Çinko nedir?
Çinko vücut için gerekli bir mineraldir. Çünkü vücudun sağlıklı şekilde çalışması için vitamin ve minerallere ihtiyaç vardır. Bu temel minerallerden biri de çinkodur. Çinko organizmada demirden sonra en çok bulunan eser elementtir. Yetişkin bir insan vücudunda ortalama 2-3 gr çinko bulunur. Bunları dağılımı şöyledir: Kas (yüzde 60), kemik (yüzde 20-30), karaciğer (yüzde 5), prostat, böbrek, retina, beyinde (yüzde 1.6) ve kırmızı kan hücrelerimizde yer alır.
Çinko Eksikliği nedir?
Acıbadem Eskişehir Hastanesi İç Hastalıkları Dr. SALİH DEMİR Vücuttaki çeşitli yapılarda var olan çinko ile ilgili eksiklik gelişebilir. Peki çinko eksikliği nedir? Vücutta çinko mineralinin yetersiz olduğu durum olarak bilinir. Çinkonun yüksek miktarlarda olmasına gerek yoktur ama vücutta var olması elzemdir. Çinko eksikliği vücutta kendimizin fark edemeyeceği bir durumdur. Çinko eksikliği kalıtsal da olabilir. Akrodermatit enteropatika gibi çinko eksikliği ile sonuçlanan bu kalıtsal hastalık nadir görülür. Yapılan kan ve idrar testlerinde daha zor anlaşılabilen çinko eksikliği daha çok alınan takviyeler sonrasında değerlerin yükselmesiyle teşhis edilebilir. Bunun sebebi çinko hücrelerde küçük miktarlarda bulunur. Çinko eksikliği bağışıklık sisteminin yetersiz veya aşırı aktif olmasına neden olur. Çinko eksikliği genellikle diyete bağlıdır. Kişilerin dengeli beslenmeleri halinde çinko eksikliği pek görülmez. Çinko eksikliği daha çok ileri yaştaki kişilerde ortaya çıkar.
Çinkonun faydaları nelerdir?
Vücutta depolanamayan çinko hücre işlevlerini destekler. Yüzlerce biyolojik tepkimenin gerçekleşmesi için elzemdir ve sağlıklı bir diyette mutlaka yer almalıdır. Çinko, hücreleri oksidatif hasardan korumaya yardımcı olan antioksidan görevi görür. Büyüme ve gelişme döneminde çinkoya ihtiyaç duyulur. Bağışıklık sistemi ve yara iyileşmesi için faydalı kabul edilir. Çinko vücutta ayrıca şu görevlerde rol oynar:
- Bağışık sistemini destekler.
- Yaraların hızlı iyileşmesini sağlar.
- Koku ve tat alma duyusunu korur.
- Hücrelerin bölünebilmesine yardımcı olur.
Araştırmalara göre çinko, kan şekeri kontrolü sağlayarak insülin üretimini korumaya yardımcı olur. Çinkonun diyabet hastaları üzerindeki faydaları konusundaki araştırmalar daha kısıtlıyken çinkonun diyabeti önlemeye yardımcı olmak konusunda faydaları olabileceği kanıtlanmıştır.
Çinko eksikliği nedenleri
Vücutta çinko eksikliği hamilelik, çocukluk, ergenlik dönemi, yara iyileşmesi sürecinde, büyüme ve gelişme döneminde daha sık görülür. “Çinko eksikliği neden olur?” sorusuna verilebilecek en iyi cevap beslenme yetersizliğidir. Gündelik çinko ihtiyacı beslenme ile alınamayabilir. Proteinler çinkonun vücutta emilmesi için yardımcı bir rol oynar. Bu nedenle vejetaryen ve veganlarda çinko eksikliği görülmesi ihtimali daha yüksektir. Yine kısıtlı diyet uygulayan kişiler ve 6 aydan sonra hala sadece anne sütü ile beslenen bebeklerde çinko eksikliğine rastlanabilir. Çinko eksikliği besinlerin emilmesiyle ilgili sorunları olan bağırsak hastaları ve ileri yaştaki kişilerde daha çok görülür. Bazı ilaçların tüketimi de çinkonun idrar yolu ile atılmasına neden olabilir. Yenidoğan ve prematüre bebeklerde çinko eksikliği görülürken annelerdeki çinko eksikliği de bebeklerde eksikliğe sebep olabilir. Çinko eksikliğinin en temel 3 nedeni şunlardır:
- Beslenme ile yeterli çinko alınamaması
- Zayıf emilim gibi sebeplerle fazla miktarda çinko kaybedilmesi
- Kronik sorunlara sahip olunması
Çinko eksikliğine neden olan kronik hastalıklar şunlardır:
- Kanser
- Diyabet
- Alkol bağımlılığı
- Kronik ishal
- Kronik böbrek hastalıkları
- Kronik karaciğer hastalıkları
- Çölyak
- Crohn hastalığı
- Ülseratif kolit
- Pankreatit (pankreas iltihabı)
- Orak hücre hastalığı
- Kistik fibrozis
Çok nadir olarak çinko emilimi genetik bozukluğu olarak akrodermatit enteropatika olabilir.
Çinko eksikliği ile birlikte demir eksikliği, B12 vitamin eksikliği, folat eksikliği, A ve D vitamini eksikliği de görülebilir. Çinko eksikliği insülinin düşmesine yol açabilir. Ayrıca hipotiroidi ve depresyon da çinko eksikliğine eşlik edebilir.
Çinko eksikliğinin belirtileri nelerdir?
Çinko eksikliği belirtileri daha çok saç dökülmesi ve egzama gibi deride değişikliklerle kendisini belli eder. Ciltte çatlaklar ve sırlı bir görüntü oluşabilir. Çatlayan eller çinko eksikliği belirtisi olabilir. Ağız çevresinde ve ellerde çatlaklar oluşabilir. Bu döküntü ve çatlaklar herhangi bir nemlendirici veya steroid kremle iyileşmez. Çünkü tedavi edilmesi gereken şey çinko eksikliğinin giderilmesidir.
Çinko eksikliği belirtileri şöyle sıralanabilir:
- Soğuk algınlığı belirtileri
- Saç kaybı
- Tırnaklarda değişimler
- İshal
- Enfeksiyonlarda artış
- İştah kaybı
- Sinirlilik
- Göz sorunları
- Kilo kaybı
- İyileşmesi zaman alan yaralar
- Tat ve koku eksikliği
- Büyümede yavaşlama
- Zayıf bağışıklık fonksiyonları
- Cinsel olgunlaşmada gecikme
- Kötüleşen astım atakları
- Cilt ülserleri
Çinko eksikliğinde vücutta testosteron üretilemediği için erkekler ve erkek çocuklarda sertleşme bozukluğu (erektil disfonksiyon) ve cinsel hormon yetersizliği (hipogonadizm) gibi sorunlara yol açabilir.
Tüm çinko eksikliği belirtileri herkeste görülmez. Bazı kişilerde bazı semptomlar görülür.
Çocuklarda ise çinko eksikliği belirtileri şöyle belirtiler de verebilir:
- Gecikmiş ergenlik
- Büyümenin durması
- Öğrenme güçlüğü gelişimi
Çinko eksikliği nasıl geçer?
“Çinko eksikliği nasıl giderilir?” diye düşünüldüğünde akla ilk olarak çinko takviyeleri gelir. Ancak çinko içeren besinler tüketmek de çinko eksikliği aşırı düzeyde değilse yeterli olur. Çinko eksikliği tedavisi genellikle hap veya kapsül şeklindeki takviyelerdir. Çinko eksikliği belirtilerine göre doktorunuz takviyenin şeklini ve dozunu belirler. Bazı multivitaminler de çinko içerir. Aşırı çinko da karın ağrısı, ishal, baş ağrısı ve dönmesi, yorgunluk, kusma ve bulantıya sebep olabilir. Hatta vücudun ihtiyaç duyduğu diğer demir ve bakır gibi mineralleri de etkileyebilir. Örneğin 19 yaşın üzerindeki yetişkinlerin günlük 40 miligramdan daha fazla çinko alması tavsiye edilmez. Çinko eksikliğini beslenme ile gidermeye çalışın. Çinko takviyesinde günlük önerilen miktarlar yaşa göre şöyledir:
- 4 yaştan küçük çocuklar 3 mg
- 4-8 yaş arası çocuklar 5 mg
- 9-13 yaş arası çocuklar 8 mg
- Hamile ve emziren kadınlar hariç yetişkin kadınlar 9 mg
- Yetişkin erkekler 11 mg
- Hamile ve emziren kadınlar 11-12 mg
Bağırsak sendorumu ve Crohn gibi hastalığı olanlar günlük 50 mg’ın üzerinde çinko desteği almak zorunda kalabilir. Ancak her hasta farklıdır ve hastanın alacağı doz hastanın kliniğine göre değişebilir. Alınacak doza doktor karar vermelidir.
Çinko en çok hangi besinlerde bulunur?
Kırmızı et, balık ve istiridye gibi besinlerde çinko yüksek miktarda bulunur. Tahıllar, baklagiller, tohumlar çinko açısından nispeten zengin kaynaklar olmasına rağmen fitat içerdiklerinden dolayı biyoyararlanımları sınırlıdır. Bioyararlanımını artırmak için proteinlerle beraber alınması faydalı olur. Süt ürünlerinde de çinko daha düşük miktarda yer alır. Çinko eksikliği yaşamamak için şu besinleri tüketebilirsiniz:
- Yoğurt
- Süt
- Nohut
- Kuru fasulye
- İstiridye
- Kırmızı et, balık ve kümes hayvanları eti
- Yulaf ezmesi
- Buğday
- İşlenmemiş pirinç
- Kabuklu yemişler
- Ispanak
Dengeli beslenen yani öğünlerinde et, meyve, sebze ve süt ürünlerine yer veren kişilerde çinko eksikliği görülmesi riski başka bir problem yoksa düşüktür.
Veganlar ve vejetaryenler ise kuru fasulye, bezelye, kaju fıstığı ve badem gibi çinko kaynaklarını tüketebilirler.
Çinko içeren besinleri tüketirken de özenli olmaya çalışın. Örneğin kuru fasulyeyi pişirmeden önce suda bekletmeniz içeriğindeki fitatları azaltır. Bu da çinkonun vücutta daha kolay emilmesini sağlar.
