Çocuklarda ve yaşlılarda daha az, genç ve orta yaşta daha sık görülen böbrek ve idrar yolu taşları ülkemizde sık görülen hastalıklardandır.
Genellikle şiddetli ağrılara neden olan idrar yolları taşları bazen (özellikle büyük ve hareketsiz taşlar) ağrısız seyredebilir. Zamanında tedavi edilmeyen taşlar böbreğin bozulmasına ve böbrek yetmezliğine neden olabilirler. Yapısına göre kalsiyum oksalat,kalsiyum fosfat,struvit, ürik asit ve sistin taşları olarak adlandırılır.
- Böbrek taşı oluşma riskini artıran faktörler ;
- İdrar yolu enfeksiyonu (struvit taşı) ,
- Böbrekteki yapısal bozukluklar ,
- Böbrek hastalığı olanlar (renal tübüler asidoz, vb) ,
- Beslenme alışkanlıkları ,
- Yetersiz sıvı alımı ,
- Sıcak iklimde yaşamak ,
- Hiperkalsiüri, sistinüri, hiperokzalüri, hiperürikozüri ,
- Genetik faktörler ,
- Geçirilmiş bağırsak ameliyatları (jejuno ileal by-pass) ,
- Metabolik hastalıklar ( hiperparatiroidizm, gut hastalığı,vb) ,
- Özgeçmişinde taş hastalığı olan hastalarda ikinci kez taş oluşma olasılığı bir yıl içerisinde %15, 10 yıl içerisinde % 80 dir.
KORUNMA YOLLARI
Taş oluşumunda beslenme alışkanlıklarının rolü büyüktür. Beslenme düzenine dikkat ederek büyük ölçüde taş oluşumunu önlemek mümkündür. Çoğu su olmak kaydıyla bol miktarda (günde 2,5 litre) sıvı almak taş oluşumunu engellemede en önemli faktörlerden biridir. Saf limon suyu yada ev yapımı taze limonata ve sitratlı içecekler içerdikleri sitrik asit dolayısıyla özellikle kalsiyum taşlarına karşı koruyucudur. Kola, gazoz gibi idrarda asit-baz dengesini bozan içeceklerden ve greyfurt, portakal ve elma suyu gibi taş hastalığı riskini artırabilen içeceklerden kaçınmak gerekir. Süt ve süt ürünlerinin hiç tüketilmemesi taş oluşum riskini arttırır. Kalsiyumdan yoksun diyetler uygulanmamalıdır. Süt, yoğurt, peynir gibi besinler makul ölçülerde alınmalıdır.
BELİRTİLERİ
Küçük ve hareketli taşlar genellikle şiddetli ağrı ile seyreder. Ağrı periyodik olarak artan ve azalan ağrı şeklindedir. Taşın yerine göre sağ veya sol lomber (böğür) bölgeden başlar bele, kasıklara ve uyluk bölgesine doğru yayılabilir. şiddetli ağrı ile birlikte bulantı, kusma ve idrarda kanama olabilir. Büyük ve hareketsiz taşlarda ise hafif ağrı olabileceği gibi bazen hiç ağrı görülmeyebilir. Bazen idrar yolları ve böbrek iltihabına bağlı olarak yüksek ateş ve idrar yaparken ağrı olabilir. Küçük taşlar (3-6 mm’den küçük) kendiliğinden düşebilir. Ağrısı olan hastalara ağrı kesici alması ve bol sıvı içmesi önerilir. Bulantı kusması olan hastalara serum içinde ağrı kesici ve bulantı önleyici ilaçlar verilir.
TEDAVİ YÖNTEMLERİ: Küçük taşlar (3-6mm) taşlar genellikle kendiliğinden düşer. Kendiliğinden düşmeyecek taşlar çeşitli yöntemlerle tedavi edilebilir.
MEDİKAL(İLAÇLA) TEDAVİLER: Ürik asit taşları (direk grafide opak olmayan taşlar) tüm taşların yaklaşık %10-15’ni oluşturur. Bu yapıdaki taşlar idrar alkalileştirici ilaçlarla(K-Sitrat-Na-Sitrat) birkaç ay içinde eritilerek tedavi edilebilir. Diğer taşlar yani kalsiyum ihtiva eden diğer taşlar ise ilaç tedavisi ile eritilemez. Bu nedenle saf ürik asit taşları haricindeki taşlarda girişimsel tedavi yöntemleri uygulanır.
GİRİŞİMSEL TEDAVİLER
ESWL: Vücut dışından şok dalgaları ile taş kırma.
Rigid URS (Üreterolitotripsi): Üreter taşlarını endoskopik yöntemle kırarak tedavisi.
Fleksibile URS (RİRS): Böbrek taşlarını endoskopik yöntemle kırarak tedavisi.
PNL: Sırt bölgesinden 1cm kesi ile taşın olduğu bölüme girilerek endoskopik yöntemle taşın kırılarak tedavisi.
Açık böbrek taşı ameliyatı (Pyelolitotomi-Nefrolitotomi): Endoskopik yöntemlere uygun olmayan büyük taşlarda uygulanır.
ESWL TEDAVİSİ
Şok dalgaları ile anetezisiz (narkoz almaksızın) vucut dışından böbrek taşlarının kırılmasıdır. Böbrekteki 2 cm’den küçük taşlar ve üreter üst ve orta bölümdeki 5-10mm taşlar ESWL ile kırılabilir ancak başarı oranı düşüktür.
Resim-1 : Üreter taşının endoskopik yöntemle kırılması Rijid (bükülemez) Üreteroskop cihazının uzunluğu ve inceliği üreter kanalına ulaşmamızda büyük avantaj sağlamaktadır.
PERKÜTAN NEFROLİTOTRİPSİ (PNL)
Perkütan nefrolitotripsi (PNL), böbrekteki 2 cm den büyük taşların endoskopik yöntemle nefroskop ile taşın bulunduğu böbrek boşluğuna girilerek taşın yada taşların kırılarak kanal içinden dışarıya alınmasına denir.
PNL, ciltten bir iğne ile taşın bulunduğu böbrek sistemine girildikten sonra (Şekil-1), bu iğne içinden bir kılavuz tel sisteme yerleştirilir. İğne çıkartılır ve bu kılavuz tel üzerinden yerleştirilen ve şişirilebilen balon ile delik yaklaşık 1 cm çapında bir delik oluşturacak şekilde şişirilir. Bu balon üzerinden böbrek içine yerleştirilen ve yaklaşık 1 cm çapındaki boru kanalıyla sisteme endoskop-teleskop- (Şekil-2) ile girilerek, böbrek içindeki taşlar kırılır ve boru yolundan dışarı alınır. Bu yöntem, hastaya az zarar veren bir teknik olarak böbrek taşı ya da taşlarının ameliyatında hastaya etkin ve güvenilir bir tedavi olanağı sağlar.
FLEKSİBLe URS
FLEKSİBL URS (Retrograd İntra Renal Cerrahi-RİRS)
ESWL ile kırılıp dökülmesi başarılı olmayan 2 cm den küçük böbrek taşlarının Fleksible Üreterorenoskopi ile kırılarak tedavisine Fleksibl URS yada Retrograd İntra Renal Cerrahi(RİRS)denir.Fleksible Üreterorenoskopi, kıvrılabilen çok ince bir teleskop vasıtasıyla, idrar kanalından üreter ve böbrek içine girilmesi ve buradaki taş ya da tümörün lazer yoluyla kırılarak çıkarılmasıdır.
TAŞ HASTALIĞINDA METABOLİK ARAŞTIRMA
Erişkinlerde tekrarlayan idrar yolları taşlarında ve çocuklardaki taş hastalıklarında, idrar yolundaki taş ya da taşların tedavisinden 3-4 hafta sonra metabolik değerlendirme önerilir. Bu değerlendirmede:
Öncelikle taşın kimyasal analizi, İdrar yolu enfeksiyonun olmadığını gösteren idrar kültürü ve tam idrar tahlili yapılır. 24 saatlik idrar toplanır (Laboratuardan verilecek özel 2 adet toplama kabında bu idrar toplanmalıdır)
24 saatlik idrarda değerlendirilecek parametreler:
Kalsiyum
Fosfat
Magnezyum
Sodyum, Potasyum, Klorür
Ürik asit
Sitrat
Oksalat
Ayrıca kanda kalsiyum, fosfat ve paratiroid hormon düzeyleri değerlendirilir. Elde edilen tüm parametreler incelendikten sonra metabolik sapmalar konusunda yorum yapılarak hemen diet ve koruyucu ilaç tedavisine başlanacağı gibi, belirli patolojilerin ortaya çıkartılmasında 7-10 günlük sıkı diet sonrası yeniden idrardaki bazı incelemeler tekrarlanabilir.Nihai yorumdan sonra hastaya önerilecek kesin dietler ve koruyucu tedavi programı düzenlenir.Bu tip yaklaşım ile yeniden idrar yolu sisteminde taş oluşum riski en aza indirilir.
Amaç taş oluştuktan sonra taşın taş kırma ya da cerrahi ile tedavisi değil, taşın oluşmasının önlenmesidir. Bu nedenle taş oluşum mekanizmasının, altında yatan metabolik nedenin ortaya çıkartılması önemlidir.
