Bunama zihin işlevlerinde kaybı niteleyen bir kelimedir. Alzheimer hastalığı bunama yapan hastalıklar içinde en sık izlenen bozukluktur. Alzheimer ile ilgili en önemli risk faktörü yaştır ve yaşlanma kaçınılmaz bir durumdur. Günümüzde tüm dünyada (özellikle gelişmiş ülkelerde ) en hızlı artan yaş grubunu 65 yaş ve üstü kişiler oluşturmaktadır. Alzheimer hastalığının görülme sıklığı yaş ile artmaktadır ve günümüzde ; 65 yaş üstü 100 kişiden 8‘inde Alzheimer hastalığı görülmektedir. 21. yüzyılda doğal, sosyal veya ekonomik felaketlerle karşılaşılmazsa hastalığın görülme sıklığı daha da artacaktır.
Günümüzde, Türkiye’de 300 bin civarında Alzheimer hastası olduğu düşünülmektedir ve genç nüfusun giderek yaşlanacağını düşünürsek Türkiye’de 30-40 yıl sonra bu hastalığın en önemli sağlık sorunu olacağı aşikardır.
Hastalık neden olmaktadır?
Alzheimer hastalığı henüz nedeni tam aydınlatılamayan şekilde beyin hücrelerinin programlanandan daha erken ölmesi nedeniyle olmaktadır (yaşla beraber her kişide beyin hücre ölümü olmaktadır ama Alzheimer hastalığında bu süreç çok hızlı ve erken olmaktadır). Hücre ölümüyle birlikte beyin büzüşmeye başlar ve küçülür.
Alzheimer hastalığı bulaşıcı bir hastalık değildir. Çok nadir (yaklaşık 100 hastanın 5‘inde) olmakla birlikte ailesel geçişli formları da mevcuttur ama bunlara nadir rastlanmaktadır. Hastalığın nedeni tam olarak bilinmese de hastalığa yakalanma riskini arttıran durumlar günümüzde tanımlanmıştır.
Bunlar
1. Yaş (değiştirilemez faktör)
2. Geçmişte uzun süreli ve sık yaşanan depresyon (değiştirilebilir faktör)
3. Damar hastalıkları (Kalp krizi, tansiyon yüksekliği, kolestrol yüksekliği…) değiştirilebilir faktörler
4. Geçmişte ciddi kafa yaralanmaları
5. Düşük eğitim düzeyi
6. APOE4 taşıyıcılığı.
Hastalıkta ortalama süre 8 yıldır. Buna karşın bazı hastalarda hastalık çok yavaş ilerlerken bazılarında da kısmen daha hızlı ilerlemektedir. Hastalık erken, orta ve ileri evre olarak 3 evreye ayrılabilir.
HASTALIĞIN BULGULARI :
UNUTKANLIK!
Hastalığın olmazsa olmaz özelliği unutkanlıktır. Yaşlılıktaki her türlü unutkanlık değerlendirmeyi hak eder. Önemli olan selim yaşlılık unutkanlığı ile hastalık belirtisi olan unutkanlıkların birbirinden ayrılmasıdır. Bu ayrım hastanın muayenesi, hasta yakınlarının verdiği bilgi, beyin işlevlerini değerlendiren nöropsikolojik değerlendirme ve gerekirse diğer yardımcı tetkiklerin (Beyin MR, Beyin BT, kan testleri….) bir araya getirilerek yorumlanmasıyla yapılmaktadır.
Alzheimer hastalığında başlangıçta hafif bir unutkanlık vardır. Örneğin hasta randevularını, yemeğin altını söndürmeyi, bakkaldan alacaklarını unutmaya başlamıştır. Eskiden alışveriş listesi yapmayan bir kişi bu durumu bertaraf etmek için liste tutmaya başlayabilir veya çeşitli notlar almaya başlayabilir. Zamanla unutkanlık giderek artar ve hasta yeni olayları hiç kaydedemeye başlar. Örneğin 5 dakika önce sorduğu soruyu tekrar tekrar sorabilir, torunlarının isimlerini unutabilir, koyduğu eşyaların yerini hatırlamaz. Buna karşın hasta geçmişini özellikle de gençliğini ve 30-40 yaş dönemini şaşırtıcı bir ayrıntıyla anlatabilir. Sıklıkla hasta yakınları “ne unutkanlığı, 40 yıl öncesini cin gibi hatırlıyor“ diyerek yanlış bilgi verebilir ama önemli olan yakın döneme ait unutkanlığın olmasıdır.
Hastalık başlangıçta sinsi bir unutkanlıkla başlayabileceğinden yaşlılıkta izlenen unutkanlıklar mutlaka bir hekim tarafından değerlendirilmeli ve gerekirse takibe alınmalıdır. Bu arada yaşlılıkta görülen depresyonunda Alzheimer Hastalığını taklit edecek kadar ciddi unutkanlığa neden olduğu unutulmamalıdır.
Gençlerde görülen unutkanlığın altından ise sıklıkla modern yaşam tarzının getirdiği ruhsal sıkıntılar ve hastalıklar (depresyon, anksiyete, uyum bozukluğu gibi) çıkmaktadır. Bazı vitamin eksiklikleri (B12 ve folik asit) ve guatr bezi bozuklukları da gençlerde unutkanlığa neden olabilir ve araştırılması gerekli olabilir. Günümüzde özellikle çalışan kişilerde unutkanlık şikayetine sık rastlanmaktadır.
YOL BULAMAMA
Eğer unutkanlığı olan bir yaşlı iyi bildiği yolları bulamıyorsa, daha önceden dolaştığı yerlere artık gidemiyorsa, evin yolunu bulamayıp kayboluyorsa ya da evin yolunu aramaktan dolayı eve geç geliyorsa, evin içinde odaları karıştırıyorsa, bunlar Alzheimer hastalığı ile ilişkili bulgular olabilir.
DİĞER BULGULAR
Hastalar daha önceden olmayan bir şekilde içlerine kapanabilir, isteksiz, şevksiz görülebilirler. Hastalar uğraş ve hobilerini terk edebilir. Örneğin bir hasta arkadaşları ile briç oynamayı bırakabilir. Karmaşık alet kullanımı zorlaşır. Para hesabında güçlük olabilir. Bankamatikten para çekmek hastalar için çok zor bir şey haline gelebilir. Bunlar ile beraber bir takım psikiyatrik bulgular da olabilir. Hastalar olmayan şeylerden bahsedebilir, onları gördüğünü, işittiğini söyleyebilir.
Her ne kadar hastalıkta bir çok bulgu olsa da en önemli bulgu giderek artan bir unutkanlıktır.
Günümüzde Alzheimer Hastalığını tamamen ortadan kaldıracak , durduracak bir tedavi henüz yoktur. Ancak erken teşhis konulan hastalarda kullanılan ilaçlar ile hastalık yavaşlatılabilmektedir. Bu nedenle erken dönemde teşhis önemlidir.
