Karotis (boyun şah damarı) beyne kanı taşıyan ana damardır. Damar duvarında yağ birikimi veya pıhtı oluşması nedeniyle oluşan darlıklarının neden olduğu iskemik inme ise neden olduğu uzun süreli sakatlık ve üçüncü önde gelen ölüm nedeni olması nedeniyle önemli bir halk sağlığı problemidir. İnme veya geçici iskemik atakların görülme riski yaş ile artar. İnme için major risk faktörleri:
- hipertansiyon,
- kolestrol yüksekliği ,
- sigara içimi ,
- diabet ,
- aile hikayesi ,
- yüksek yaş ,
- obezite ,
- uyku apnesi ,
- hareketsiz-sporsuz yaşam ,
Karotis (boyun şah damarı) arter darlıkları sıklıkla sinsice belirti vermeden ilerler ve ancak ileri darlıklarda inme-geçici iskemik atak ile kendisini belli eder. Kol ve bacaklarda ani gelişen güç kaybı, konuşmada ve anlamada zorlanma, bulanık görme, mide bulantısı ve denge kaybı gibi durumlar karotis arter darlıklarının neden olduğu inme-geçici iskemik atakta görülebilen durumlardır. Hastalar inme durumunda genellikle doktora başvuruyor ancak geçici iskemik ataklar en fazla 24 saat içinde kendiliğinden gerilediği için çoğunlukla hastalar tarafından ihmal edilmektedir. Yukarda bahsettiğimiz nörolojik yani sinirsel anormalik yaşandığında, bu durum geçici olsa dahi doktora başvurulması gerekir.
Karotis darlığında inme-geçici atak geçirmeden teşhis etmek de mümkündür. Özellikle bilinen kalp hastalığı olan, yukarda belirttiğimiz risk faktörlerine sahip kişilere yapılacak dopler inceleme ile karotis darlığı hakkında büyük oranda bilgi sahibi olunabilir. Tomografi veya MR ile elde olunacak anjıo görüntüleri de tanıda bize ciddi bilgiler sağlar. Hastalığın tespitinden sonra tedavi süreçlerinin değerlendirilmesi gerekiyor. Karotis arter darlıklarının tedavisinde temel amaç kişiyi inmeden korunmaktır. Damar darlığı hafif-orta derecede tespit edildiyse yapılması gerekenler:
1- Hayat tarzını değiştirmek: sigarayı bırakma, kilo vermek, beslenme alışkanlıklarını değiştirme, alınan tuz miktarını azaltma ve düzenli egzersiz. Hastalığın oluşmasında da etkin olan bu faktörleri kontrol altına almak tedavinin en önemli unsurlarındandır.
2- İlaç tedavisinde tansiyon ilaçları, kolesterol düşürücüler, aspirin veya diğer kan sulandırıcı ilaçlar kullanılır
Karotis darlığı ciddi derecede ise kan akımı önündeki engeli kaldıracak diğer yöntemleri kullanmak gerekiyor;
1- Karotis endarterektomi, yani cerrahi olarak boyunda yapılan kesi ile damara ulaşarak damarın açılıp içindeki tıkanıklığa neden olan kireçlenmelerin-plakların temizlenmesi yöntemi. Çok uzun zamandan beri kullanılan ve etkinliği ispatlanmış bir yöntemdir.
2- Karotis stentleme, cerrahi olarak yapılan tedaviye alternatif bir yöntemdir. İşlem lokal anestezi ile yapılmakta ve yapılan çalışmalar ile başarısı ispatlanmış bir yöntemdir. Çoğunlukla kasıktan girim yapılarak karotis damarlarına ulaşılmakta, darlıktan sonrasına koruyucu amaçlı şemsiye (filtre) yerleştirlmesini takiben darlık bölgesine stent (metal kafes) konulmaktadır. Yerleştirilen bu metal kafes damarın açıklığını sağlar. Bu yöntem ile tedavi sonrasında hastalara kan sulandırıcı ilaçlar kullanması önerilir.
Ciddi karotis darlıklarında uygulanan 2 tedavi yönteminin, yani cerrahi veya anjio ile tedavinin başarısı ve riski tecrübeli ellerde benzerdir, yani birinin diğerine üstünlüğü yoktur. Hastaya özel durumlarda tedavi tercihi değişebilir. Her iki tedavinin de amacı geçirilmiş inmeyi tedavi etmek değildir, amaç tekrardan inme geçirmesini önlemektir. İnme geçirmemiş hastalarda da tedavi darlığın derecesine göre yapılabilir.
Sonuç olarak, karotis darlığı kalp hastalığı, tansiyon ve şeker hastalığı gibi hastalıklar ile birlikte görülebilecek, inmeye neden olabilen önemli bir hastalıktır. Darlığın derecesine göre farklı tedavi yöntemleri kullanılabilir. Ciddi karotis darlıklarında cerrahi ve anjıo ile tedavi etkin yöntemler olup başarı ve riskleri benzerdir.
Uzm. Dr Bilal KAYA
Girişimsel Radyoloji
