Böbrek Üstü (Adrenal) Bezi Hakkında Bilmek İstedikleriniz

Adrenal bez (Böbrek üstü bezi) nedir?

Adrenal bezler (Böbrek üstü bezleri) her iki böbreğin üst kısmına yerleşmiş iki katmanlı yapıdan oluşur. Bezlerin yerleşim dışında böbreklerle herhangi bir doğrudan ilişkisi yoktur. Adrenal bezler bulundukları yer itibarıyla zor gözlemlenen, bulunan ve hastalıkları oluştuğunda da kitle veya ağrı gibi belirtileri çok ileri evrelerde veren organlardır. Bu nedenle genellikle kitlesel yakınmalarla değil, salgıladıkları hormonlara bağlı sistemik belirtilerle tanısı konan organlardır. Gelişen görüntüleme yöntemleri ve biyokimyasal tetkiklerle adrenal hastalıkları tanısı ve tedavisi giderek kolaylaşmış ve artmıştır.

Adrenal bezin yapısı nasıldır ve görevleri nelerdir?

Adrenal bez endokrin bir organdır, çeşitli hormonlar üretir salgılar. Medulla (öz) ve korteks (kabuk) adı verilen iki bölümden oluşur.

Medulla, adrenalin, noradrenalin adı verilen hormonları üretir ve salgılar. Bu hormonların üretimi beyin ve sinir sistemi tarafından kontrol edilir. Adrenalin ve noradrenalin kalp atış hızını ve kan basıncını artırıcı etkiye sahip hormonlardır. Genellikle fiziksel ve duygusal stresler bu hormonların salgılanmasını başlatır.

Korteks kısmı ise kortikosteroid denen ve üç ayrı çeşidi olan bir grup hormon üretir. Bunlardan birincisi, cinsiyet hormonları (androjen) olup dehidroepiandrostenedion, östrojen, testosteron gibi hormonlar salgılanır. 

İkinci hormon çeşidi glukokortikoidlerdir. Kortizol bu gruba giren hormonlardan en çok bilinenidir. Kortizolün en önemli özelliği, biyolojik-psikolojik stresin yıkıcı etkisine karşı kişinin direnç göstermesinde etkili olmasıdır. Hemen her tip travma, enfeksiyon, aşırı sıcak – soğuk, cerrahi operasyonlar, şeker düşüklüğü, alerjik maddeler ve bazı hastalıklar ve ilaçlar kandaki seviyesini artıran faktörlerdir.

Adrenal bezin korteks kısmının salgıladığı üçüncü çeşit olan mineralokortikoidler (aldosteron), sıvı dengesini, sodyum  ve potasyumun vücut tarafından kullanımını kontrol ederek kan basıncını ayarlar.

Adrenal bezin hastalıkları nelerdir ?

Adrenal bezde hormon üretim problemleri ve yapısında kitlesel problemler olabilmektedir.

Hormon problemleri; hormon fazlalığı şeklinde olabildiği gibi hormon üretiminde azalma şeklinde de olabilmektedir.

Adrenal bezin yapısında ortaya çıkan kitleler olabilmektedir. Bunlar iyi huylu ise adenoma kötü huylu ise karsinoma adlandırılırlar.

Adrenal bezin hormonlarının fazlalığı nedir, belirtileri nelerdir?

Adrenal bezler 4 çeşit hormon üretmektedir. Bu hormonların eksikliği ya da fazlalığı sorun-hastalık olarak karşımıza çıkmaktadır. Hormon üretimi yapan kitleler-adenomlar ürettiği hormon tipine göre değişen belirtiler verir ve hastalıklara neden olabilir.

Aldosteron fazlalığı (Hiperaldosteronizm) kan basıncı yüksekliği (hipertansiyon), potasyum düşüklüğü, kas gücünde kayıp, erken kalp-böbrek-beyin damar hastalığı yapmaktadır.

Kortizol fazlalığı (Cushing Sendromu), kontrolsüz kan basıncı yüksekliği (hipertansiyon), şeker hastalığı (hiperglisemi), gövdesel şişmanlık, kadınlarda kıllanma artışı, adet düzensizlikleri, ciltte çatlamalar, kemik erimesi yapmaktadır.

Androjen fazlalığı (Hiperandrojenizm) kadında daha çok belirti vermektedir. Kıllanmada artış, adet bozuklukları, akne bunlardan bazılarıdır. 

Adrenalin fazlalığı (Feokromasitoma) yüksek ve düzensiz kan basıncına, çarpıntı-terleme ataklarına, baş dönmesi ve ağrısına neden olur.

Adrenal bez hormon üretemiyorsa ne olur ?

Bu iki hormonun herhangi birinin eksikliği halinde yaşam mümkün olmaz. Kortizol eksikliğinde kan basıncı, şeker, sodyum düşer, vücut strese dayanamaz, dirençsiz bir hal alır. Aldosteron eksikliğinde sıvı dengesi bozulur, kan basıncı düşer, sodyum düşer, potasyum artar. Bunları dengeleyebilmek ve yaşayabilmek için hem aldosteron hem de kortizolün sentetik benzeri ilaçlarla yerine koyma tedavisi yapılır.  

Adrenal kitle (adenoma) nedir?

Adrenal adenoma, böbreküstü bezinden kaynaklanan tümörlere verilen addır. Sıklıkla bu tümörler radyolojik tetkikler sırasında rastlantısal olarak ortaya çıkarlar ve bu durumda insidenteloma olarak adlandırılırlar. Bunlar hormon salgılayabilirler veya salgı yapmayabilirler. Otopsi serilerinde % 2-9 arasında görülür ve cinsiyet farkı gözetmez. Bilgisayarlı Tomografi ve Magnetik Rezonans görüntülemelerde karın taramalarında % 1-10 sıklıkta rastlanırlar.

Adrenal adenomanın belirtileri nelerdir?

Adrenal adenomanın % 80’i hormon salgılamazlar, bu nedenle de herhangi bir belirti vermezler. Geriye kalan % 20’si ise hormon salgılarlar. Hormon salgılayan adrenal adenomları eğer adrenalin vb üretiyor ise ‘Feokromasitoma’ adı verilir. Aralıklı ataklar şeklinde gelen çarpıntı, terleme, başağrısı ve tansiyon yükselmeleri yakınmaları ile kendilerini gösterirler. Kortizol salgılarlarsa ‘Cushing sendromu’ adı verilen durum ortaya çıkar ve hasta giderek kilo alır, kan şekeri, kan basıncı yükselir, psikolojik değişiklikler, kemik erimesi, cilt problemleri ortaya çıkar. Aldosteron salgılarsa yüksek tansiyon ve potasyum düşüklüğü yaparlar. Androjen salgıladıklarında kadında akne, kıllanmada artış erkekte jinekomasti belirtileri gösterirler.

Adrenal adenoma muayene bulguları nelerdir?

Adrenal adenoma olgularında yüksek tansiyon, pozisyon değişimi ile ani düşen tansiyon, çarpıntı  (taşikardi), deride kıllanma artışı ve ciltte çatlaklıklar gelişmesi, gövdesel şişmanlık, erkeklerde memelerde büyüme (jinekomasti) gibi muayene bulguları mevcuttur.

Adrenal adenomunun çapının önemi var mıdır?

Adrenal adenomada büyüklük 4-6 cm’yi geçerse kötü huylu-kanser olma riski artar.

Adrenal kitle saptandığı zaman ne yapılmaktadır ?

Adrenal kitle saptandığında 2 soru gündeme gelmektedir.

Birinci soru: Bu kitle iyi huylu mudur, kötü huylu mudur?

Kitlenin iyi mi kötü huylu olup olmadığı görüntüleme yöntemlerine bakılarak (BT, MRG) anlaşılmaya çalışılır.

İkinci soru: Hormon üreten kitle midir, hormon üretmeyen kitle midir ? Hormon üretmiyorsa tersine adrenal hormon üretimini azaltmış mıdır?

Kitlenin hormonal özelliği için ise bir takım koşullar sağlanarak kan ve idrar tetkiki yapılır. 24 saatlik idrarda metanefrin, normetanefrin, kanda hemogram, sodyum potasyum, glukoz düzeyi, kortizol, ACTH düzeyleri, aldosteron / renin aktivitesi oranı gibi hormon düzeyini yansıtan araştırmalar yapılır.

Bunlarda bozukluk belirlenmesi durumunda Endokrinoloji Uzmanı tarafından çeşitli ilaçlarla tedavileri düzenlenir ve daha sonra ameliyata verilir. Adrenal adenoma tedavisinde günümüzde giderek artan sıklıkta cerrahi operasyon-ameliyat tercih edilmektedir.

Adrenal kanseri ne sıklıkta görülür?

Adrenal kanser ender görülen bir tümör olup, 1 milyon kişide 1-2 kişide rastlanır. Ortalama görülme yaşı 44’dür. Adrenal kanserde de tedavi cerrahidir. Ameliyat ile çıkarıldığında sonuçlar çok iyidir. Şüpheli lezyonlarda gecikilmeden ameliyat kararı uygulanmalıdır.

Ameliyattan sonra adrenal bez hormonu eksikliği olabilir mi?

İki böbreküstü bezi vardır. Bir adenom çıkarılması eksiklik oluşturmamaktadır. İki böbrek üstü bezin çıkarılması ömür boyu eksiklikleri yerine koyma gerektirir. 

Öneriler

Kontrolü zor, tedaviye rağmen yüksek kan basıncı ve yüksek kan şeker düzeyleriniz varsa, devamlı kilo alıyorsanız veya böbrek üstü bezlerinizde bir kitle olduğu söyleniyorsa bir endokrinoloji uzmanına başvurmalısınız.